به نقل از دیجیکالا
عصاره‌های گیاهی مواد معطری هستند که با استفاده از روش تقطیر از گیاهان استخراج می‌شوند. برای تهیه‌ی این عصاره‌ها از قسمت‌های مختلف گیاهان مانند برگ‌ها، گل‌ها و ریشه‌ها استفاده می‌شود.
در تولید بسیاری از محصولات، از عصاره‌های گیاهی به عنوان رایحه‌ی طبیعی استفاده می‌شود. اما این عصاره‌ها کاربردهای درمانی و بهداشتی هم دارند. عنوان رایحه‌درمانی مربوط به مواردی است که از این عصاره‌ها برای ارتقای سلامت جسمی و روانی یا کمک به درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. کاهش استرس و اضطراب، کمک به هضم غذا و التیام دردها از کاربردهای رایحه‌درمانی هستند. البته به دلیل اینکه پژوهش‌های کمی با موضوع رایحه‌درمانی انجام شده است، شواهد علمی کافی برای اثبات همه‌ی کاربردهای رایحه‌درمانی وجود ندارد اما پژوهش‌ها برای دست‌یابی به اطلاعات بیشتر در این زمینه همچنان ادامه دارند.
در این مقاله می‌خواهیم تأثیر بعضی از عصاره‌های گیاهی روی کاهش علائم اضطراب را بررسی کنیم. در ادامه، علاوه بر معرفی و بیان فواید هر یک از این عصاره‌ها، شما را با روش صحیح استفاده از آن‌ها آشنا خواهیم کرد.
چگونگی استفاده از عصاره‌های گیاهی
یک نظریه درباره‌ی چگونگی اثربخشی رایحه‌درمانی این است که عصاره‌های گیاهی گیرنده‌های بویایی موجود در بینی را تحریک می‌کنند و از این طریق پیام‌های مرتبط را به دستگاه عصبی انتقال می‌دهند. نظریه‌ی دیگر این است که عصاره‌های گیاهی روی ترکیبات شیمیایی و تولید انرژی در بدن تأثیر می‌گذارند. اگر چه این تأثیر قابل اندازه‌گیری نیست اما به شکلی دقیق باعث ایجاد تغییر می‌شود و به همین دلیل است که رایحه‌درمانی به عنوان یک روش طبیعی برای درمان اضطراب و استرس، در بیشتر موارد مؤثر بوده است.
در رایحه‌درمانی معمولا از عصاره‌های گیاهی به شکل داروهای موضعی یا استنشاقی استفاده می‌شود. بر خلاف بسیاری از توصیه‌های غیر علمی در فضای مجازی مبنی بر استفادهی خوراکی از عصاره‌های گیاهی، نباید این عصاره‌ها به شکل خوراکی مصرف شوند. هنوز پژوهش‌ها این مطلب را ثابت نکرده‌اند که خوردن عصاره‌های گیاهی بی‌خطر است. همچنین خوردن بعضی از این عصاره‌ها عوارضی به دنبال دارد که مسمومیت یکی از آن‌ها است.
البته هنگام خرید رعایت این نکته هم اهمیت دارد که از منبع مطمئنی این عصاره‌ها را خریداری کنید. بعضی از عصاره‌های گیاهی کیفیت مطلوبی ندارند و حاوی رایحه‌ی مصنوعی هستند.
بهترین عصاره‌های گیاهی برای درمان اضطراب
۱. سنبل‌الطیب
سنبل‌الطیب یکی از گیاهان دارویی است که سابقه‌ی استفاده از آن به دوران باستان برمی‌گردد. عصاره‌ی سنبل‌الطیب از ریشه‌ی این گیاه تهیه می‌شود و رایحه‌ی تندی دارد که ممکن است برای بعضی از افراد خوشایند نباشد. این گیاه حاوی ترکیباتی است که به بهبود کیفیت خواب و آرامش اعصاب کمک می‌کنند. سنبل‌الطیب آرام‌بخش است و به همین دلیل معمولا به عنوان خواب‌آور استفاده می‌شود.
در سال ۲۰۲۰ تحقیقی با موضوع فواید سنبل‌الطیب انجام شد که در آن تأثیر این گیاه روی اختلالات مختلف به ویژه اختلالات خواب مورد بررسی قرار گرفت.
در این تحقیق مشخص شد که استفاده از سنبل‌الطیب به عنوان درمانی برای اضطراب، نتایج مثبتی خواهد داشت.
روش مصرف: چند قطره از عصاره‌ی سنبل‌الطیب را درون دستگاه بخور بریزید. استنشاق سنبل‌الطیب ممکن است باعث خواب‌آلودگی شما بشود.
موارد مصرف: بهبود کیفیت خواب ـ کاهش اضطراب ـ رفع سردرد و رعشه ـ تسکین تپش قلب
۲. اسطوخودوس
اسطوخودوس یکی از عصاره‌های گیاهی رایج در رایحه‌درمانی است که رایحه‌ی دلنشینی دارد. عصاره‌ی اسطوخودوس اثر آرام‌بخشی دارد و می تواند علاوه بر کاهش اضطراب و استرس، مشکلات خواب ناشی از این اختلالات را هم رفع کند.
پژوهشی که در سال ۲۰۱۲ انجام شد تأثیر رایحه‌درمانی با استفاده از عصاره‌ی سنبل‌الطیب در درمان اضطراب را تأیید کرد. در این پژوهش مشخص شد که اسطوخودوس روی عملکرد سامانه‌ی لیمبیک تأثیر می‌گذارد. این سامانه قسمتی از مغز است که احساسات را کنترل می‌کند.
در سال ۲۰۱۹ بیش از ۷۰ پژوهش انجام شده با موضوع اسطوخودوس و درمان اضطراب ارزیابی شدند. در این بررسی مشخص شد که استنشاق اسطوخودوس می‌تواند میزان اضطراب را تا حد قابل توجهی کاهش دهد. همچنین در این بررسی، اثربخشی ماساژ با عصاره‌ی اسطوخودوس در کاهش اضطراب هم تأیید شد.
روش مصرف: چند قطره عصاره‌ی اسطوخودوس را با یک قاشق چایخوری از روغن‌های گیاهی مانند روغن بادام یا جوجوبا یا مقداری ژل حمام مخلوط کنید. قبل از رفتن به حمام، ترکیب آماده شده را درون آب گرم وان بریزید و از یک حمام آرامش‌بخش با اسطوخودوس لذت ببرید.
موارد مصرف: کاهش اضطراب، مراقبت از پوست‌های آسیب‌دیده، کاهش دردهای عضلانی و سردرد
۳. یاس (یاسمن)
از عصاره‌ی این گل خوش‌بو در تولید عطرها و لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. همچنین در تولید انواع مختلف چای با عطر یاس هم کاربرد دارد.
بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ انجام شد، استنشاق عصاره‌ی یاس می‌تواند به بهبود روحیه کمک کند. بر خلاف بعضی دیگر از عصاره‌های گیاهی که در درمان اضطراب استفاده می‌شوند و خواب‌آلودگی از عوارض آن‌ها است، عصاره‌ی یاس بدون ایجاد خواب‌آلودگی باعث آرامش دستگاه عصبی می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، عصاره‌ی یاس می‌تواند در بعضی از افراد مانند محرک‌ها عمل کند.
در سال ۲۰۱۷ تأثیر عصاره‌ی یاس روی موش‌ها مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه تأیید کرد که استفاده از عصاره‌ی یاس میزان اضطراب را تا حد قابل توجهی کاهش می‌دهد.
روش مصرف: می‌توانید عصاره‌ی یاس را مستقیما از داخل بطری استنشاق کنید یا چند قطره از آن را روی یک پارچه بریزید و از این طریق استنشاق کنید یا می‌توانید قبل از خواب، پارچه‌ای که عصاره‌ی یاس را روی آن ریخته‌اید درون بالش خودتان بگذارید.
همچنین می‌توانید با استفاده از دستگاه بخور، این رایحه‌ی آرامش‌بخش و نشاط‌آور را در فضای خانه پخش کنید.
موارد مصرف: بهبود روحیه، افزایش میل جنسی
۴. بابونه
گیاه بابونه گل‌های سفیدی دارد که از گلبرگ‌های آن عصاره‌ی بابونه تهیه می‌شود. بابونه آرامش‌بخش است و رایحه‌ی مطبوعی دارد و همین دو ویژگی باعث شهرت این گیاه شده است. در بسیاری از دمنوش‌های گیاهی از بابونه استفاده می‌شود. دمنوش‌های گیاهی که حاوی بابونه هستند می‌توانند به بهبود کیفیت خواب کمک کنند.
پژوهش‌های زیادی درباره‌ی تأثیر عصاره‌ی بابونه در درمان اضطراب انجام نشده است. در سال ۲۰۱۷ افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر (GAD) که با مکمل‌های حاوی عصاره‌ی بابونه درمان می‌شدند مورد بررسی قرار گرفتند. این پژوهش نشان داد که مصرف مکمل‌های حاوی عصاره‌ی بابونه علائم GAD خفیف تا متوسط را کاهش می‌دهد اما در مواردی که علائم تشدید می‌شوند مؤثر نیست.
روش مصرف: می‌توانید پوست خود را با عصاره‌ی رقیق‌شده‌ی بابونه ماساژ دهید یا مقداری از آن را درون وان حمام بریزید. فراموش نکنید که عصاره‌ی بابونه اثربخشی فراوانی دارد و نباید در هر نوبت مقدار زیادی از آن را استفاده کنید.
موارد مصرف: کمک به درمان ناراحتی‌های گوارشی، التیام زخم‌ها، کاهش التهاب، تسکین درد
۵. گل سرخ
عصاره‌ی گل سرخ از گلبرگ‌های گل رز تهیه می‌شود که رایحه‌ای دلپذیر و آرامش‌بخش دارد. در سال ۲۰۱۱ تأثیر ماساژ با ترکیبی از عصاره‌های گیاهی از جمله عصاره‌ی گل سرخ در کاهش درد و اضطراب ناشی از قاعدگی بررسی شد. در این مطالعه مشخص شد که ماساژ شکم با ترکیبی از عصاره‌های گیاهی به کاهش درد و اضطراب کمک می‌کند.
در سال ۲۰۱۴ تأثیر پاشویه کردن با عصاره‌ی گل سرخ در زنان باردار بررسی شد. در این مطالعه مشخص شد زنانی که در پاشویه کردن از عصاره‌ی گل سرخ استفاده کرده بودند، نسبت به زنانی که فقط با آب گرم پاشویه کرده بودند اضطراب کمتری داشتند.
روش مصرف: ظرفی را با آب گرم پر کنید، مقداری عصاره‌ی رقیق‌شده‌ی گل سرخ را درون آن بریزید و پاهای خودتان را درون ظرف نگه دارید. همچنین می‌توانید عصاره‌ی گل سرخ را به مرطوب‌کننده‌‌های بدون بو یا شی باتر اضافه کنید و پوستتان را با این ترکیب ماساژ دهید.
موارد مصرف: بهبود روحیه، کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی به ویژه درد در ناحیه‌ی شکم و کمر، کاهش التهاب، کمک به التیام زخم‌ها، افزایش میل جنسی
۶. کندر
برای تهیه‌ی عصاره‌ی کندر از صمغ نوعی درخت به نام Boswellia استفاده می‌شود. در سال ۲۰۱۹ تأثیر استفادهی موضعی از عصاره‌ی کندر روی موش‌ها بررسی شد. در این مطالعه مشخص شد استفادهی موضعی از عصاره‌ی کندر می‌تواند به مقابله با اثرات استرس در موش‌ها کمک کند. پژوهشگرانی که این مطالعه را انجام دادند، استفاده از عصاره‌ی کندر برای کنترل استرس را مفید می‌دانند و آن را توصیه می‌کنند.
درباره‌ی تأثیر عصاره‌ی کندر در درمان اضطراب پژوهش‌های کمی روی انسان‌ها انجام شده است. بعضی از مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که رایحه‌درمانی با استفاده از عصاره‌ی کندر می‌تواند اضطراب زنان باردار را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.
روش مصرف: می‌توانید دست‌ها یا پاهایتان را با عصاره‌ی رقیق‌شده‌ی کندر ماساژ دهید یا مقداری از آن را درون دستگاه بخور بریزید.
موارد مصرف: کاهش التهاب مفاصل، کاهش علائم در بیماری‌های التهابی روده
۷. مریم‌گلی
شاید با دیدن تصاویر مریم‌گلی به این فکر کنید که برای تهیه‌ی عصاره‌ی این گیاه از گل‌های بنفش آن استفاده می‌شود اما باید بدانید که عصاره‌ی مریم‌گلی از برگ‌های این گیاه تهیه می‌شود. پژوهشی در سال ۲۰۱۵ نشان داد که عصاره‌ی مریم‌گلی می‌تواند به کاهش تنش‌ها و تنظیم ترشح کورتیزول در زنان کمک کند. کورتیزول به عنوان هورمون استرس شناخته می‌شود. ترشح بیش از اندازه‌ی این هورمون در بدن، خطر ابتلا به اضطراب و افسردگی را افزایش می‌دهد.
روش مصرف: وقتی احساس اضطراب می‌کنید، مریم گلی را مستقیما استنشاق کنید. همچنین می‌توانید پوست خود را با عصاره‌ی رقیق‌شده‌ی مریم‌گلی ماساژ دهید.
موارد مصرف: افزایش میل جنسی، درمان افسردگی، تسکین دردهای عضلانی، کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی
۸. نعناع هندی (پچولی)
در طب آیورودا از نعناع هندی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند اضطراب و استرس استفاده می‌شود. عصاره‌ی نعناع هندی از برگ‌ها و ساقه‌ی این گیاه تهیه می‌شود. عصاره‌ی نعناع هندی به تنهایی قابل استفاده است اما معمولا با عصاره‌های گیاهی دیگر مانند عصاره‌ی اسطوخودوس ترکیب می‌شود. این عصاره آرامش‌بخش است و بسیاری از شواهد هم این اثربخشی را تأیید می‌کنند.
در سال ۲۰۲۰ تأثیر استنشاق عصاره‌ی نعناع هندی روی تعدادی از پرستاران اورژانس ارزیابی شد. پرستارانی که عصاره‌ی نعناع هندی را استنشاق می‌کردند، استرس کمتری داشتند و احساس دلسوزی در آن‌ها بیشتر شده بود.
روش مصرف: برای کاهش اضطراب می‌توانید عصاره‌ی نعناع هندی را مستقیما استنشاق کنید یا رقیق‌شده‌ی آن را درون دستگاه بخور یا وان حمام بریزید.
موارد مصرف: کمک به درمان افسردگی، کاهش التهابات، تسکین درد، مراقبت از سلامت پوست
۹. شمعدانی (ژرانیوم)
از عصاره‌ی ژرانیوم به عنوان رایحه در تولید انواع عطر و لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. این عصاره آرامش‌بخش است و می‌تواند به کاهش اضطراب و استرس کمک کند.
در سال ۲۰۱۵ تأثیر استنشاق عصاره‌ی شمعدانی روی زنانی که اولین بارداری خود را تجربه می‌کردند بررسی شد. در این مطالعه مشخص شد استنشاق عصاره‌ی شمعدانی اضطراب زنان در دوران بارداری را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و باعث می‌شود فشار خون دیاستولیک هم به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند.
در سال ۲۰۱۷ افرادی که به دلیل حمله‌ی قلبی بستری شده بودند مورد مطالعه قرار گرفتند. در این مطالعه تأثیر روغن شمعدانی بر اضطراب این افراد بررسی شد. گروهی که عصاره‌ی شمعدانی را استنشاق کرده بودند نسبت به گروهی که یک دارونما را استنشاق کرده بودند اضطراب بسیار کمتری داشتند.
روش مصرف: چند قطره از عصاره‌ی شمعدانی را روی مقداری پنبه بریزید و برای چند بار پنبه را نزدیک بینی خود حرکت دهید.
موارد مصرف: مراقبت از پوست‌های آسیب‌دیده با مصرف موضعی، تسکین دردهای عصبی، کاهش عوارض دیابت
۱۰. مرزنجوش
گیاه مرزنجوش بومی مناطق مدیترانه‌ای است اما امروزه در بسیاری از مناطق دیگر هم پرورش داده می‌شود. عصاره‌ی مرزنجوش از گل‌های این گیاه تهیه می‌شود. در طب سنتی، مرزنجوش برای ایجاد آرامش در افراد عصبی مفید است اما درباره‌ی اثربخشی این گیاه در درمان اضطراب شواهد علمی زیادی در دسترس نیست.
یکی از علامت‌های رایج در اضطراب، سردرد است. از عصاره‌ی مرزنجوش برای تسکین این نوع سردرد هم استفاده می‌شود. با اینکه شواهد علمی کافی برای تأیید تأثیرات مرزنجوش وجود ندارد اما در میان کارشناسان رایحه‌درمانی عصاره‌ی مرزنجوش جایگاه ویژه‌ای در درمان‌ها دارد.
روش مصرف: عصاره‌ی مرزنجوش را با استفاده از یک روغن گیاهی دیگر رقیق کنید و به گیجگاه خودتان بمالید. البته مراقب باشید که عصاره داخل چشمتان نرود. همچنین می‌توانید عصاره‌ی رقیق‌شده‌ی مرزنجوش را به مچ دست هم بمالید یا مقداری از آن را درون دستگاه بخور بریزید.
موارد مصرف: تسکین دردهای مزمن، کمک به درمان ناراحتی‌های گوارشی، کاهش علائم آسم
۱۱. رازیانه
رازیانه یک گیاه دارویی شناخته‌شده است که به عنوان ادویه نیز مصرف می‌شود. برای تهیه‌ی عصاره‌ی رازیانه از دانه‌های این گیاه استفاده می‌شود. رازیانه آرامش‌بخش است و به کاهش استرس و عصبانیت کمک می‌کند. در سال ۲۰۱۴ پژوهشی روی موش‌ها انجام شد که در آن پژوهشگران از عصاره‌ی خوراکی رازیانه استفاده کردند. این عصاره در قالب دوزهای مختلف به موش‌ها داده شد. در انتها مشخص شد که مصرف برخی از این دوزها باعث می‌شود موش‌ها رفتار اضطرابی کمتری از خودشان نشان دهند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷ نشان داد مکمل‌های حاوی عصاره‌ی رازیانه می‌توانند به کاهش علائم یائسگی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب و گرگرفتگی کمک کنند. البته ثابت نشده است که استنشاق عصاره‌ی رازیانه هم این تأثیرات را دارد یا نه اما شاید ارزش امتحان کردن را داشته باشد.
روش مصرف: مقداری از عصاره‌ی رقیق‌شده‌ی رازیانه را درون وان حمام بریزید. بعد از این حمام، ذهن و بدن آرام‌تری خواهید داشت.
موارد مصرف: کمک به درمان مشکلات گوارشی ناشی از اضطراب، به عنوان داروی ادرارآور، تسکین سرفه، تنظیم قاعدگی
نکاتی درباره‌ی استفاده از عصاره‌های گیاهی
عصاره‌های گیاهی برای استفادهی موضعی باید با روغن‌های گیاهی رقیق شوند. این کار باعث پیشگیری از ایجاد التهابات پوستی می‌شود. روغن‌های بادام، نارگیل و جوجوبا رایج‌ترین روغن‌های گیاهی رقیق‌کننده هستند. غلظت عصاره‌ها برای استفادهی کودکان و بزرگسالان متفاوت است.
برای استفادهی بزرگسالان: هر ۱۵ قطره از عصاره‌های گیاهی باید با ۳۰ گرم از روغن‌های رقیق‌کننده ترکیب شود.
برای استفادهی کودکان: باید ترکیب بسیار رقیق‌تری تهیه شود. هر ۳ تا ۶ قطره از عصاره‌های گیاهی باید با ۳۰ گرم از روغن‌های رقیق‌کننده ترکیب شود. به علاوه اینکه باید برای کودکان با تجویز پزشک از عصاره‌های گیاهی استفاده شود.
در استفادهی موضعی از عصاره‌های گیاهی، احتمال واکنش آلرژیک وجود دارد. به همین دلیل پیش از استفادهی موضعی، انجام پچ تست (تست آلرژی پوستی) در ناحیه‌ی کوچکی از پوست اهمیت دارد. این تست را طبق مراحل زیر انجام دهید:
- چند قطره از عصاره‌ی رقیق‌شده را روی مچ دست یا آرنج خودتان بریزید.
- محل را با بانداژ بپوشانید.
- بعد از گذشت ۲۴ ساعت محل را بررسی کنید. مشاهده‌ی هر گونه تغییر رنگ یا ضایعه‌ی پوستی و احساس خارش نشانگر آن است که شما نباید از این عصاره استفاده کنید.
اگر عصاره‌های گیاهی را به صورت استنشاقی استفاده می‌کنید و آن‌ها را داخل دستگاه بخور می‌ریزید، مکانی که در آن قرار دارید باید تهویه‌ی مناسبی داشته باشد. این شرایط می‌تواند به پیشگیری از عوارض جانبی مانند تحریک تنفسی یا سردرد کمک کند.
استفاده از عصاره‌های گیاهی برای همه‌ی افراد بی‌خطر نیست. زنان در دوران بارداری یا شیردهی و افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، باید برای استفاده از هر گونه عصاره‌ی گیاهی با پزشک مشورت کنند.
نکته‌ی پایانی
اگرچه پژوهش‌ها تأثیر رایحه‌درمانی در کاهش اضطراب را تأیید می‌کنند اما این روش نباید جایگزین مراجعه به پزشکان متخصص شود.
اگر یک روز کاری پرتنش داشته‌اید یا یک قرار ملاقات مهم در پیش دارید و مضطرب هستید، رایحه‌درمانی می‌تواند به شما کمک کند. اما اختلال اضطراب انواع مختلف و سطوح متفاوتی دارد که بعضی از آن‌ها می‌توانند روی فعالیت‌های روزمره‌ی فرد مبتلا هم تأثیر منفی بگذارند. اگر با چنین اضطرابی مواجه هستید، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید تا روش درمانی متناسب با شرایط شما را تشخیص دهد. در این شرایط به چیزهایی بیشتر از چند عصاره‌ی گیاهی نیاز دارید.
منبع: Healthline
