فقط کافی است نگاهی به فیلم‌شناسی مقدس‌ترین فیلمساز ژاپنی یاسوجیرو اوزو بیاندازید تا از محوریت فیلم ژاپنی خانوادگی در سینمای این کشور مطلع شوید. اقتباس خود اوزو از چنین سوژه‌های نزدیک به خانه‌ای، همراه با کارگردانان دیگر مانند هیروشی شیمیزو، میکیو ناروسه و هیدئو گوشا، ناشی از همکاری اولیه او در استودیوی کاماتا شوچیکو در حومه توکیو بود.
شوچیکو در مواجهه با سینمای داخلی و فیلم ژاپنی که عمدتا از جیدای گکی (درام‌های تاریخی) تشکیل شده بود، سیاست تمرکز بر ملودرام‌ها، عاشقانه‌ها و کمدی‌های امروزی را اتخاذ کرد که در مجموع به عنوان شومین–گکی (درام‌های مردم عامه) شناخته می‌شوند. در این میان تأثیر بسزای فیلمسازان آمریکایی مانند ارنست لوبیچ و چارلی چاپلین بر سنت فیلم ژاپنی خانوادگی کم نبود.
فیلم ژاپنی خانوادگی معمولا طبقه‌های متوسط رو به پایین و نوظهور را به تصویر می‌کشید، و در واقع آنها را هدف قرار می‌داد، که غالبا درگیر پیچیدگی‌ها و پوچی‌های زندگی مدرن در دوره مدرن‌سازی سریع، شهرنشینی و جهانی‌شدن اواخر دهه ۱۹۲۰ و اوایل دهه ۳۰ بودند.
همانطور که منتقد دونالد ریچی اغلب بیان می‌کرد، نگرانی اوزو بیشتر در مورد انحلال خانواده بود تا پرتره های ایده‌آل داخلی که بر گفتمان ملی تسلط داشتند. چشم او به چگونگی واکنش خانواده به فشارهای تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و جهانی از بیرون بود.
فیلم‌های اوزو مانند اواخر بهار (۱۹۴۹) و داستان توکیو (۱۹۵۳) نقطه شروعی قوی برای بررسی فیلم ژاپنی خانوادگی است. آنها تصویری فوری از دوره‌های تاریخی خاص ارائه می‌دهند که در آن قلمرو داخلی به عنوان جزئی کوچک برای زندگی ملی به عنوان یک کل عمل می‌کند. اما در طول سال‌های پس از رهبری او هیچ کمبودی برای فیلمسازان دیگر وجود نداشته است و سینمای ژاپن ساخت فیلم خانوادگی همین راه را با قدرت ادامه داده است. این شما و این ۱۰فیلم ژاپنی خانوادگی مهم در تاریخ سینما.
۱۰) هفت دریا: فصل باکرگی/ هفت دریا: فصل پرهیزکاری (Seven Seas: Virginity Chapter/ Seven Seas: Chastity Chapter)
- سال انتشار: ۱۹۳۱ و ۱۹۳۲
- کارگردان: هیروشی شیمیزو
- بازیگران: اوریو اگاوا٬ ساتوکو داته
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۴ از ۱۰
مسئله انشقاق میان شیوه‌های زندگی قدیمی و جدید در این فیلم ژاپنی خانوادگی و شاهکار صامت و مدرنیستی هیروشی شیمیزو «هفت دریا» پرداخته شده است. این فیلم که در دو قسمت منتشر می‌شود، داستان دو خانواده متضاد است که وقتی تاکاهیکو، عیاش احمق، یومی را که دارای تفکر سنتی‌تر است، وادار می‌کند تا شب را با او در یک مهمانی باغی که توسط والدینش به مناسبت بازگشتش از سفر در اروپا برگزار شده بود، بگذراند، موتورش به حرکت در می‌آید. همین مسئله برای از پا افتادن پدر بیچاره و مریض یومی کافی است. در حالی که خانواده‌اش با فقر روبرو هستند، یومی با حیله‌گری تاکاهیکو را به ازدواجی سوق می‌دهد که او با تمسخر از انجام آن امتناع می‌کند.
فیلمنامه کوگو نودا بسیار ملودراماتیک تر از کار او برای اوزو و در واقع بسیاری از کارهای شیمیزو است. حرفه شیمیزو به موازات اوزو بود. هر دو در سال ۱۹۰۳ به دنیا آمدند و در اوایل دهه ۱۹۲۰ به عنوان دستیار به کاماتا پیوستند. اوزو شیمیزو را کارگردانی به مراتب بهتر توصیف کرد، اگرچه او به طرز عجیبی در خارج از ژاپن نادیده گرفته می‌شود. در این فیلم حواستان به دنبال هیدکو تاکامین جوان باشد، یکی از معتبرترین بازیگران ژاپنی در دوران پس از جنگ، که اینجا در نقش خواهر هفت ساله یومی، موموکو، بازی می‌کند.
۹) چاهی که خود آن را کندم (A Hole of My Own Making)
- سال انتشار: ۱۹۵۵
- کارگردان: تومو اوچیدا
- بازیگران: میه کیتاهارا٬ رنتارو میکونی
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
خانواده اشرافی شیگا بر اثر جنگ ضعیف شده‌اند. پدر مرده است و پسر بزرگ، جونجیرو، برای همیشه در بستر بیماری محبوس است، و در این میان باخرید و فروش سهام نفت تلاش می‌کند تا ثروت رو به کاهش‌شان را به کار ببندد. حالا سرپا نگاه داشتن خانواده بر عهده زنان است..
دکتر آرام اما زیرک خانواده، ایهارا، یکی از خواستگاران بالقوه تامیکو دختر خانواده است. با آینده‌ای خوب در پیش رو و اما یک ازدواج ناموفق پشت سرش، او می‌تواند بدل به یک شکار شود، اما نمی‌خواهد گرفتار شود. در همین حال، نوبوکو همسر دوم پدر فقید هنوز هم چهره جذابی دارد و ایهارا از بازی دادن بیوه جذاب و دخترخوانده‌اش و قرار دادنشان در برابر یکدیگر لذت زیادی می‌برد.
این فیلم ژاپنی خانوادگی که تنها سه سال پس از اشغال ایالات متحده ساخته شده است، تصویر تومو اوچیدا از خانواده‌ای است که توسط مرگ و بیماری ویران شده است. خانواده‌ای که از درون در حال فروپاشی ذره‌ای است زیرا از بیرون توسط نیروهای اغواگر اما منفعت طلب محاصره می‌شود. همین مسئله تمثیلی را ارائه می‌دهد که تشخیص آن کار سختی نیست.
۸) صبح بخیر (Good Morning)
- سال انتشار: ۱۹۵۹
- کارگردان: یاسوجیرو اوزو
- بازیگران: چیشو ریو٬ یوشیکو کوگا
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۸ از ۱۰۰
فیلم کمدی اوزو محصول سال ۱۹۳۲ با نام «به دنیا آمدم، اما…» با تحقیر دو برادر جوان در مقابل همکلاسی مغرورشان پس از اینکه پدرشان در یک فیلم خانگی که توسط رئیسش، پدر رقیب آنها مدرسه، ساخته شده احمق به نظر می رسد، به پایان رسید. فیلم «صبح بخیر» او محصول سال ۱۹۵۹ یک بازسازی آزادانه است، که همچنین بر این موضوع تمرکز دارد که چگونه یک فناوری صوتی و تصویری جدید به طور غیرمستقیم چشم دو برادر جوان را نسبت به وضعیتشان باز می‌کند.
این بار این یک تلویزیون یا بهتر است بگوییم فقدان آن است که مینورو و ایسامو را وادار می‌کند تا زمانی که خواسته‌‌‌شان مبنی بر خرید تلویزیون توسط والدینشان برآورده نشود، از گفتن کلمه‌ای به هرکسی خودداری کنند. پدرشان ادعا می‌کند که آنها تمام روز را در یک گیجی بی‌صدا می‌چرخند، اما پسرها منطقی می‌دانند که بسیاری از تعاملات کلامی بزرگسالان در جامعه‌شان خود بی‌معنی، محتاطانه یا کاملا بی‌هدف است.
«صبح بخیر» اغلب به عنوان یکی از معمولی‌ترین آثار اوزو نادیده گرفته می‌شود، اما فضای زندگی طبقه پایین و خانه‌های چوبی تنگ در حومه توکیو و داستان فرعی درباره کمبود حساب‌های انجمن محله، واقعیت بسیار بدبینانه‌تری را برای کاراکترهای به ظاهر شاد ابتدای فیلم نشان می‌دهد. فیلم ژاپنی خانوادگی اوزو در مورد تأثیرات شرایط اقتصادی بر زندگی اجتماعی و خانوادگی به همان اندازه یک فرهنگ رسانه‌ای متجاوز است.
کتاب ازو و بوطیقای سینما اثر دیوید بوردول نشر مرکز
۷) هیولای زیبا (Elegant Beast)
- سال انتشار: ۱۹۶۲
- کارگردان: یوشو کاوازیما
- بازیگران: آیاکو واکائو٬ هیسانو یامائوکا
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۲ از ۱۰
«من می‌خواستم درامی را اجرا کنم که در آن تک تک افراد به اخلاق پشت کرده باشند. من می‌خواستم آن را به یک درام خانوادگی تبدیل کنم»، فیلمنامه‌نویس کانتو شیندو (بعدها کارگردان «اونیبابا» و…) درباره فیلمنامه‌اش برای فیلم بدبینانه و تاریک یوزو کاواشیما برای براندازی فرمول سالم خانواده شوچیکو گفت.
خانواده مائدا در قلب «هیولای زیبا»، گروهی نفرت‌انگیز از افراد مبتذل هستند که بر روی شنل معجزه اقتصادی ژاپن پس از جنگ سوار شده‌اند. رویدادها تقریبا در زمان واقعی، مانند یک اثر تئاتر، در مکان واحد آپارتمانی در طبقه سوم در یک بلوک مسکونی رخ می‌دهند. پسر بزرگ، مینورو، در یک اتاق پشتی مخفی می‌شود و مبلغ قابل توجهی از آژانس موسیقی که در آن کار می‌کند اختلاس کرده است. خواهر او توموکو با یک رمان‌نویس پرفروش رابطه دارد و والدینش از درخواست کمک از این خیر ثروتمند ابایی ندارند.
چیزی که تحت تاثیر قرار می‌دهد روشی است که کاواشیما در این فیلم ژاپنی خانوادگی موفق می‌شود درام را تا این حد خودانگیخته و قانع‌کننده در این فضای داخلی تنگ نگه دارد، که وقتی دوربین فضای خود را به تک‌شات‌ها تقسیم می‌کند، تنها از یک زاویه یکسان با آن آشنا نمی‌شویم.
۶) بازی خانوادگی (The Family Game)
- سال انتشار: ۱۹۸۳
- کارگردان: یوشیمتسو موریتا
- بازیگران: یاساکو ماتسودا٬ جوزو ایتامی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۷ از ۱۰۰
این فیلم ژاپنی خانوادگی یک هجویه پرهرج و مرج از یک خانواده طبقه متوسط ایده‌آل است که در سال های رونق اقتصادی دهه ۱۹۸۰ ترویج شد، مخاطبان معاصر را کاملا تحت تأثیر قرار داد. این فیلم بر روی خانواده‌ای با دو پسر نوجوان متمرکز است که در آن پدر حقوق‌بگیر برای ساعات طولانی بیرون از خانه از مسئولیت‌های خانوادگی خود چشم‌‌پوشی می‌کند. در همین حال، نقش مادر به‌عنوان خانه‌دار، او را محدود به کارهای نمایشی خانگی می‌کند که با کسالت طولانی همراه است. کمک خارجی فراخوانده می شود. پسر شماره یک، شینیچی، به نظر می‌رسد در مسیری قرار دارد که نمرات بالایش دبیرستان او را برای رفتن دانشگاه آماده می‌کند. نگرانی اصلی شیگیوکی است.
کارگردانی موریتا در این کمدی به طرز دلچسبی تخت است. یوساکو ماتسودا، ستاره اکشن، با نمایشش در نقش آقای یوشیموتو، معلم دعوت‌شده به خانه صحنه را می‌دزدد و اساسا در آماده‌سازی شیگیوکی برای زندگی بزرگسالی، اختیار آزاد دارد. او معنای جدیدی به عبارت «عشق سخت‌گیرانه» می‌دهد و نوجوان آشفته را از طریق فوگ‌های هورمونی اوایل نوجوانی راهنمایی می‌کند.
۵) فردا – آشیتا (Tomorrow – Ashita)
- سال انتشار: ۱۹۸۸
- کارگردان: کازوئو کاروکی
- بازیگران: کاهو مینامی٬ کائوری موموی
- امتیاز IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
اواخر دهه ۸۰ شاهد انتشار دو اثر برجسته در مورد تأثیر بمباران اتمی ایالات متحده در هیروشیما و ناکازاکی بودیم. «باران سیاه» شوهی ایمامورا تلاش یک زوج میانسال را برای یافتن یک همسر مناسب برای خواهرخوانده‌شان در طول سال‌های پس از فرار از محل انفجار بمب به تصویر می‌کشد، تلاش‌های آنها به دلیل وضعیت او به عنوان یک بازمانده هیباکوشا و در نتیجه بیمار ناکام ماند. این اوزویی‌ترین اثر از فیلمسازی است که کار خود را به عنوان دستیار زیر نظر همین کارگردان آغاز کرد، که امامورا زمانی در مورد او گفت: «نمی‌توانم بگویم که تحت تأثیر اوزو قرار نگرفته‌ام. می‌توانم بگویم که نمی‌خواستم تحت تأثیر او قرار بگیرم.»
فیلم ژاپنی خانوادگی «فردا – آشیتا» کازوئو کاروکی به ناحق تحت الشعاع «باران سیاه» قرار گرفته است، اما فیلم کوروکی احتمالاً تأثیر طولانی‌تر و عمیق‌تری را در به تصویر کشیدن درام‌ها و حوادث زندگی روزمره در خانه برای یک خانواده معمولی ناکازاکی در ۲۴ ساعت منتهی به ۶ صبح ۸ اوت ۱۹۴۶ می‌گذارد. عشق، ازدواج و زایمان از جمله موضوعات مورد بحث است زیرا آنها برای آینده‌ای آماده می شوند که هرگز نخواهند داشت.
۴) توت‌های وحشی (Wild Berries)
- سال انتشار: ۲۰۰۳
- کارگردان: میوا نیشیکاوا
- بازیگران: هیرویوکی میسایاکو٬ میهو سومیکی
- امتیاز IMDb به فیلم: ۶.۸ از ۱۰
شاید یک چهارشنبه معمولی برای آکچی‌ها بود. تنها نقطه هیجان در زندگی روزمره میانسال حقوق‌بگیر یوشیرو و آکیکوی خانه‌دار، وعده ملاقات با همکار و دوست پسر جدید دختر معلم مدرسه‌شان توموکو است. هر نشانی از این مراسم مهم با ورود غیرمنتظره برادر بزرگتر توموکو، شوجی، مردی که سال‌ها قبل زیر ابری تاریک خانه را ترک کرد، از بین می‌رود. اما شوجی تنها راز تاریک خانواده آکیچی نیست.
میوا نیشیکاوا، شاگرد هیروکازو کره‌دا، با این اولین کمیک تاریکش، در صف مقدم موج جدیدی از فیلمسازان زن قرار گرفت که در اوایل دهه ۲۰۰۰ در ژاپن ظهور کردند.
۳) باغ معلق (Hanging Garden)
- سال انتشار: ۲۰۰۵
- کارگردان: توشیاکی تویودا
- بازیگران: ان سوزوکی٬ ماساهیرو هیروتا
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۱ از ۱۰۰
نمای شکننده ثبات خانوادگی دوباره در این فیلم ژاپنی خانوادگی «باغ معلق» مورد بررسی قرار می‌گیرد. کارگردان، توشیاکی تویودا، حرکات پدر، مادر و پسر و دختر نوجوان خانواده کیوباشی را که در یک مجتمع بلند مرتبه بزرگ اما استریل در حومه شهر زندگی می‌کنند، دنبال می‌کند. عنوان فیلم به باغ در بالکن اشاره دارد که اریکوی همیشه خندان از آن مراقبت می‌کند.
وقتی دختر، مانا، صراحتا سر میز شام می‌پرسد که کجا باردار شده است، مادرش صادقانه او را به سمت یک هتل عشق در مرکز شهر راهنمایی می‌کند. کنجکاوی مانا بر او تأثیر می‌گذارد و سفر به هتل به نوع فعالیت‌هایی که اعضای خانواده او در خارج از خانه انجام می‌دهند اشاره می‌کند. همه چیز در طول یک جشن تولد طولانی خنده‌دار که معلم برادرش نوبل برادرش نیز به آن دعوت شده است به پایان می‌رسد.
۲) سونات توکیو (Tokyo Sonata)
- سال انتشار: ۲۰۰۸
- کارگردان: کیوشی کوروساوا
- بازیگران: تریوکی کاگاوا٬ کای اینوواکی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۴ از ۱۰۰
شکنندگی بنیان خانواده در مواجهه با بحران اقتصادی موضوع این درام اوزویی درباره ساساکی است، یک حقوق‌بگیر که وقتی بخش مدیریت شرکتش به چین برون‌سپاری می‌شود، خود را از غرور و درآمد محروم می‌بیند. او به جای فاش کردن تعدیل شغلی خود، چیزی به همسر و پسر نوجوانش نمی‌گوید و در هفته‌های آینده به روال معمول صبحگاهی‌اش یعنی پوشیدن کت و شلوارش، برداشتن کیفش و رفتن از در بیرون به محل کارش ادامه می‌دهد.
رویکرد صریح و بی‌طرف کیوشی کوروساوا در این فیلم ژاپنی خانوادگی فضایی از انزجار و از خود بیگانگی ایجاد می‌کند که مانند هر چیزی که در فیلم‌های ترسناک او «نبض» (۲۰۰۱) یا «وحشتناک» (۲۰۱۶) یافت می‌شود مو را به تن سیخ می‌کند. از دست دادن شرم‌آور موقعیت ساساکی به عنوان نان‌آور خانواده به دلیل نیروهای جهانی خارج از کنترل او، با داستان فرعی در مورد چشم انداز مالی امن‌تر پسر بزرگش پس از ثبت نام به عنوان یک داوطلب خارجی در ارتش ایالات متحده در خاورمیانه مقابله می‌کند.
۱) همچنان قدم‌زنان (Still Walking)
- سال انتشار: ۲۰۰۸
- کارگردان: هیروکازو کره‌ایدا
- بازیگران: هیروشی آبه٬ کیرین کیکی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
برای کارگردانی که اغلب به‌عنوان وارث ردای اوزو شناخته می‌شود، مفاهیم مرسوم خانواده هسته‌ای به‌طور آشکاری در آثار هیروکازو کره‌ایدا وجود ندارد. در عناوینی مانند هیچ‌کس نمی‌داند (۲۰۰۴)، خواهر کوچک ما (۲۰۱۵) و دزدان فروشگاه (۲۰۱۸)، ویژگی‌های خانوادگی با اعضای گمشده حیاتی مشخص می‌شوند یا به وسیله اجزای غیر بیولوژیکی یا فقط تا حدی مرتبط با آنها دوباره فرمول‌بندی می‌شوند. پرتره ظریف «همچنان قدم‌زنان» از اتحاد مجدد سه نسل یوکویاما شاید نزدیک‌ترین برداشت باشد، تا اینکه وقتی مشخص می‌شود دلیل این گردهمایی سالانه بزرگداشت مرگ تصادفی پسر مورد‌علاقه است، تلخی فیلم ظاهر می‌شود.
کره‌ایدا هر گوشه و کناری از پتانسیل روایی این مجموعه چند شخصیتی و بین نسلی را بررسی می‌کند. این فیلم در طول ۲۴ ساعت می گذرد و تا حد زیادی از طریق چشمان ریوتا، شخص منفور خانواده، دیده می‌شود، زیرا او با شریک بیوه جدید خود و پسر خردسالش به محل بزرگ شدن خود بازمی گردد. خود خانه خانوادگی پر از شخصیت خاص خودش است، دکورها و وسایلش حضور همیشگی پدر دکتر بازنشسته و دور خانواده یا مادر ظاهرا شاداب را نشان می‌دهد. در زیر الگوها و آداب و رسوم درازمدت زندگی خانوادگی، احساسات نامفهوم تعهدات، انتظارات، خاطرات و ناامیدی های مرتبط با خون و خانه نهفته است.
منبع: bfi