بیشتر فیلم‌ها را می‌توان به راحتی در یک یا حتی دو ژانر دسته‌بندی کرد، اما این درباره همه فیلم‌ها صدق نمی‌کند. تعداد انگشت‌شماری فیلم ساختارشکن هستند که به لطف پیچیدگی‌ها و انتخاب‌های خلاقانه کارگردان و نویسنده، موفق می‌شوند از مرز ژانرها فراتر بروند.
چه در حوزه ادبیات و چه در حوزه تلویزیون و سینما، ژانرها شیوه‌ای موثر برای دسته‌بندی آثار مختلف هستند. از آنجایی که مخاطبان همیشه جذب انواع خاصی از فیلم‌ها می‌شوند، با وجود ژانرها می‌توانند راحت‌تر در میان انبوه آثار تولید شده به دنبال علاقه‌مندی‌های خود بگردند.
از ژانر وحشت گرفته تا کمدی، عاشقانه، تراژدی، اکشن و علمی-تخیلی، هر کدام از این ژانرها دنیای متفاوتی دارند که وقتی واردشان می‌شوید، می‌بینید به شاخه‌های متعددی تقسیم می‌شوند. برای مثال ممکن است دو نفر عاشق ژانر کمدی باشند اما نتوانند سلیقه یکدیگر را تحمل کنند، چرا که یکی از آن‌ها کمدی سیاه دوست دارد و دیگری از طنز موقعیت لذت می‌برد. این تقریباً درباره تمام ژانرها صدق می‌کند.
بسیاری از فیلم‌ها از نوعی الگو پیروی می‌کنند که این الگو ژانر داستان را شکل می‌دهد. این الگوها باعث می‌شوند مخاطب از مسیر احتمالی داستان فیلم مطلع شود (برای مثال شما وقتی می‌بینید یک فیلم در ژانر علمی-تخیلی دسته‌بندی شده، توقع دارید در زمان آینده رخ بدهد). اما در دهه‌های اخیر، ترکیب کردن ژانرها در بین مخاطبان به محبوبیت زیادی دست پیدا کرده. در حقیقت یک فیلم ساختارشکن که ژانرهای مختلف را با هم ترکیب می‌کنند سعی دارند مخاطبان بیشتری را جذب خود کنند و با حرکت در خلاف جهت کلیشه‌های یک ژانر، انتظارات بینندگان را زیر و رو می‌کنند.
ادغام کردن برخی از ژانرها که به هم نزدیک و با هم سازگار هستند، کار آسانی است و نمونه‌های آن به وفور یافت می‌شود. اما ادغام‌های منحصربه‌فردتری نیز وجود دارد، مانند فیلم‌های ژانر وحشتی که با ژانر موزیکال ادغام شده‌اند، مانند فیلم «فروشگاه کوچک ترسناک» (Little Shop of Horrors) یا فیلم‌هایی در ژانر علمی-تخیلی که با ژانر تریلر جاسوسی ترکیب شده‌اند، که یکی از نمونه‌های اخیر آن فیلم کریستوفر نولان، «تنت» (Tenet) است.
با این وجود برخی فیلم‌های نادرتر نیز هستند که به این ادغام‌ها بسنده نمی‌کنند و پا را فراتر می‌گذارند. این فیلم‌ها آن‌قدر عناصر متعدد و متفاوتی دارند که می‌توانند در ژانرهای زیادی دسته‌بندی شوند. چنین فیلم‌هایی هنوز به هنجار تبدیل نشده‌اند و هم انگشت‌شمار هستند، هم طرفداران خاص و کم‌شماری دارند. در ادامه شما را با ۱۰ فیلم ساختارشکن که در هیچ ژانر به خصوصی دسته‌بندی نمی‌شوند، آشنا خواهیم کرد.
۱. یادگاری (Memento)
- سال تولید: ۲۰۰۰
- کارگردان: کریستوفر نولان
- بازیگران: گای پیرس، کری-ان ماس، جو پانتولیانو، ماریان مولرلایلی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۴ از ۱۰۰
فیلم «یادگاری» به کارگردانی کریستوفر نولان سال ۲۰۰۰ منتشر شد. این فیلم ساختارشکن با داستان پیچیده خود و پیچش‌های داستانی متعددی که دارد، در طیف گسترده‌ای از ژانرها قرار می‌گیرد. گای پیرس در «یادگاری» نقش مردی را بازی می‌کند که گیج و منگ از خواب بیدار می‌شود و به وسیله یادداشت‌های غریبی که احاطه‌اش کرده‌اند، به سوی یک ماجراجویی دیوانه‌وار هدایت می‌شود.
«یادگاری» دومین فیلم کریستوفر نولان است اما می‌توان به وضوح عناصر سبک او را در این فیلم مشاهده کرد. عناصری که بعداً در فیلم‌هایی مانند «تنت» و «تلقین» (Inception) نیز ظاهر می‌شوند. اما «یادگاری» برای همیشه به عنوان یکی از منحصر‌به‌فردترین فیلم‌های این کارگردان شناخته خواهد شد. فیلمی مملو از رمز و راز، اکشن و هیجان که باعث می‌شود نتوان آن را در یک ژانر به خصوص تعریف کرد.
۲. پرتقال کوکی (A Clockwork Orange)
- سال تولید: ۱۹۷۱
- کارگردان: استنلی کوبریک
- بازیگران: مالکوم مک‌داول، پاتریک مگی، میریام کارلین، آدرین کوری
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۷ از ۱۰۰
فیلم «پرتقال کوکی» که از کتابی با همین نام اقتباس شده، یک مطالعه حیرت‌آور و عمیقاً پیچیده درباره وضعیت انسان است که حول محور یک اراذل اوباش جوان با بازی مالکوم مک‌داول می‌چرخد. می‌توان عناصر ژانرهای ویران‌شهری، علمی-تخیلی و تریلر جنایی را در «پرتقال کوکی» مشاهده کرد، اما این فیلم همچنین یک تراژدی درونی و مطالعه‌ای عمیق روی یک شخصیت به خصوص است.
در هم آمیختن همه این عناصر، باعث شده «پرتقال کوکی» مانند یک ساعت شگفت‌انگیز کار کند. استنلی کوبریک اقتباسی باورنکردنی از رمان این اثر را ارائه داده، اقتباسی که برای پرده سینما مناسب بود و هنوز که هنوز است، به عنوان یک فیلم ساختارشکن و برجسته به حیات خود ادامه می‌دهد.
۳. یخ زده (Frozen)
- سال تولید: ۲۰۱۳
- کارگردان: کریس باک
- بازیگران: کریستن بل، ایدینا منزل، جاناتان گروف، جاش گد، سانتینو فونتانا
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۰ از ۱۰۰
فیلم انیمیشنی «یخ زده» در سال ۲۰۱۳ اکران شد و به نظر می‌رسید مشابه تمام انیمیشن‌های دیگر دیزنی درباره شاهزاده خانم‌های بی‌نقصی باشد که عاشق می‌شوند. این فرمول همیشگی دیزنی بود که در ۱۰۰ سال اخیر باعث محبوبیت فیلم‌های انیمیشنی آن‌ها شده.
اما کاشف به عمل آمد که عیار «یخ زده» کاملاً متفاوت است. این فیلم موزیکال، کمدی، اکشن و ماجراجویی نوع دیگری از پرنسس‌های دیزنی را به مخاطبان نشان داد. السا شاهزاده خانمی بود که برای نجات دادن خود، به هیچ مردی احتیاج نداشت و روی پای خودش ایستاد. در فیلم‌های مشابه همیشه شاهزاده جذابی وجود دارد که شخصیت اصلی عاشق او می‌شود، اما در «یخ زده»، این شاهزاده جذاب شخصیت شرور فیلم است و باعث می‌شود داستان شاهزاده خانمی که از قدرت‌های خود وحشت دارد به سرانجام بسیار جالبی برسد.
۴. انگل (Parasite)
- سال تولید: ۲۰۱۹
- کارگردان: بونگ جون هو
- بازیگران: سونگ کانگ هو، لی سون کیون، چو یو جونگ، چوی وو شیک، پارک سو دام، جانگ هه جین
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۹ از ۱۰۰
فیلم «انگل» در سال ۲۰۱۹ اکران شد و به دلایلی مانند کاوش فیلم درباره مفاهیمی همچون طبقه اجتماعی و ثروت، و قرار نگرفتن فیلم در هیچ ژانر به خصوصی، توجه بین‌المللی را به خود جلب کرد. داستان فیلم یک خانواده بی‌بضاعت را دنبال می‌کند که با به دست آوردن تدریجی اعتماد یک خانواده ثروتمند، از آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند و موقعیت‌های متعددی را در کنار خانواده به عهده می‌گیرند؛ از باغبانی خانه بزرگ‌شان گرفته تا راننده شخصی آن‌ها شدن و…
عناصر ژانرهای وحشت، درام و کمدی در سراسر فیلم وجود دارد و با هیجان‌های مداوم و گره‌گشایی‌ها همراه می‌شوند. فیلم برنده چهار جایزه اسکار برای فیلمنامه و کارگردانی بی‌نظیر خود شد.
۵. درخشش ابدی یک ذهن پاک (Eternal Sunshine Of The Spotless Mind)
- سال تولید: ۲۰۰۴
- کارگردان: میشل گوندری
- بازیگران: جیم کری، کیت وینسلت، کیریستن دانست، مارک رافلو، الایجا وود، تام ویلکینسون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۲ از ۱۰۰
«درخشش ابدی یک ذهن پاک» فیلمی است که برای نویسنده آن، چارلی کافمن یک جایزه اسکار به ارمغان آورد و اوج هنر بازیگری جیم کری را به نمایش گذاشت. داستان فیلم درباره زوجی است که بعد از جدا شدن، تصمیم می‌گیرند خاطرات یکدیگر را از ذهن خود حذف کنند. تصمیمی که بدون عواقب نیست.
این فیلم با ترکیب عناصر ژانرهای عاشقانه، درام، علمی-تخیلی و بسیاری دیگر، پیچ و تاب‌هایی را به همراه دارد که بیننده را به سفری کاملاً منحصر به فرد و بدیع هدایت می‌کند. «درخشش ابدی یک ذهن پاک» از آن فیلم‌هایی است که نمی‌توان ژانر آن را تشخیص داد، اما بدون شک آن را به همه توصیه خواهید کرد.
۶. دانی دارکو (Donnie Darko)
- سال تولید: ۲۰۰۱
- کارگردان: ریچارد کلی
- بازیگران: جیک جیلنهال، جنا ملون، درو بریمور، مگی جیلنهال، مری مکدانل، کاترین راس، پاتریک سوویزی، نوح وایل، دیوی چیس، لی ویور
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۷ از ۱۰۰
جیک جیلنهال در نقش شخصیت اصلی فیلم «دانی دارکو» به ایفای نقش پرداخته و در طول فیلم به خودش می‌آید و می‌بیند با مردی مرموز که لباس خرگوش می‌پوشد، دوست شده است. در طول «دانی دارکو» سلامت روان دانی، شخصیت اصلی، مورد بررسی قرار می‌گیرد و از آنجایی که او مجبور به ارتکاب جنایت می‌شود، تعریف او از واقعیت زیر سؤال می‌رود.
این فیلم ساختارشکن دارای عناصر ژانر وحشت، جنایی، معمایی، علمی-تخیلی، درام و تریلر است و با این عناصر داستانی را خلق می‌کند تا همه این المان‌ها را به بهترین نحو ممکن، به هم گره بزند. در پایان، «دانی دارکو» کاری می‌کند بینندگان از خود بپرسند در این ۲ ساعت، دقیقاً چه اتفاقی در فیلم افتاده و داستان آن‌ها را به کجا کشانده.
۷. کازابلانکا (Casablanca)
- سال تولید: ۱۹۴۲
- کارگردان: مایکل کورتیز
- بازیگران: هامفری بوگارت، اینگرید برگمن، پل هنرید، کلود رینس، جان کوالن، سکه ساکال، سیدنی گرین‌استریت
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۹ از ۱۰۰
فیلم «کازابلانکا» در سال ۱۹۴۲ اکران شد، زمانی که فیلم‌ها به راحتی می‌توانستند در یک ژانر به خصوص دسته‌بندی شوند و یک تجربه آشنا و رضایت‌بخش به مخاطبان ارائه دهند. اما «کازابلانکا» این سنت و هنجارهای سینمای آن دوره را شکست و تبدیل به اثری شد که طبق قوانین رایج عمل نمی‌کرد.
این فیلم دارای عناصر عاشقانه است اما پایان خوشی ندارد، مضامین جنگی دارد که به سرانجام خاصی نمی‌رسند، درام قوی و گیرایی به نمایش می‌گذارد که تا وقتی صفحه نمایش سیاه نشده و فیلم به پایان نرسیده، یک لحظه هم بیننده را رها نمی‌کند. «کازابلانکا» داستانی پیچیده و جذاب دارد، بدون آنکه در انحصار ژانرها باشد.
۸. اقتباس (Adaptation)
- سال تولید: ۲۰۰۲
- کارگردان: اسپایک جونز
- بازیگران: نیکلاس کیج، مریل استریپ، کریس کوپر، کارا سیمور، تیلدا سوئینتن، برایان کاکس
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۰ از ۱۰۰
نیکلاس کیج در فیلم «اقتباس» نقش چارلی کافمن را بازی می‌کند، یکی از دو نویسنده‌ای که فیلمنامه «اقتباس» را نوشته‌اند. مریل استریپ نیز نقش نویسنده دیگر، سوزان اورلئان، را بازی می‌کند. داستان فیلم درباره روند تلاش این دو شخصیت برای تولید یک اقتباس از کتاب غیرداستانی سوزان اورلئان به نام «دزد ارکیده» (The Orchid Thief) است.
امری که باعث می‌شود فیلم «اقتباس» در هیچ ژانری دسته‌بندی نشود، باریک و مبهم بودن مرز واقعیت و داستان است. این فیلم ساختارشکن همچنین دارای عناصر کمدی و درام است، اما رفته رفته به سمت سورئالیسم عجیب و غریبی می‌رود که تماشای آن لذت‌بخش است.
کتاب The Orchid Thief اثر Susan Orlean انتشارات تازه ها
۹. ۵۰۰ روز سامر (۵۰۰Days of Summer)
- سال تولید: ۲۰۰۹
- کارگردان: مارک وب
- بازیگران: جوزف گوردون لویت، زویی دشانل
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۵ از ۱۰۰
زویی دشانل و جوزف گوردون لویت در فیلم رمانتیک، کمدی و درام «۵۰۰ روز سامر» نقش شخصیت‌های اصلی را بازی می‌کنند. در این فیلم تام (با بازی گوردون لویت) رابطه خود را با سامر (با بازی دشانل) که دختر شاد و بامزه‌ای است مرور می‌کند؛ رابطه‌ای که تنها یک سال دوام آورد.
فیلم «۵۰۰ روز سامر» به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه این زوج به شیوه‌های بسیار متفاوتی به این رابطه نگاه می‌کرده‌اند و اینکه آیا تام مایل است این رابطه را همان‌طور که واقعاً بوده ببیند و بپذیرد یا با همان روال قبلی و دید قبلی خود به آن نگاه خواهد کرد؟
۱۰. داستان عامه‌پسند (Pulp Fiction)
- سال تولید: ۱۹۹۴
- کارگردان: کوئنتین تارانتینو
- بازیگران: ساموئل ال. جکسون، جان تراولتا، اوما تورمن، هاروی کایتل، تیم راث، ماریا دی میدیروش، کریستوفر واکن، بروس ویلیس
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۲ از ۱۰۰
در «داستان عامه‌پسند» زندگی ۴ گروه از شخصیت‌ها از طریق مجموعه‌ای از رویدادهای عجیب و غریب به هم گره می‌خورد. این فیلم ساختارشکن شباهت‌ها و تفاوت‌های شخصیت‌های این ۴ خط داستانی را که هر یک در مراحل مختلفی از زندگی خود قرار دارند، مورد بررسی قرار می‌دهد.
کوئنتین تارانتینو داستانی فوق‌العاده منسجم و در هم تنیده از خشونت و رستگاری را از زاویه دید اعضای مافیا، یک بوکسور، یک جفت قاتل و چند دزد خرده‌پا در یک غذاخوری روایت می‌کند. این فیلم که برنده جایزه اسکار نیز شده، در ۴ خط داستانی خود عناصر ژانرهایی مانند کمدی، جنایی، درام و تریلر را در برخورد شخصیت‌ها با یکدیگر نشان می‌دهد.
تابلو آگاپه مدل G187 طرح Pulp Fiction
منبع: Screerant