با افزایش دسترسی مردم به اینترنت و رشد کسب و کارهای آنلاین، کلاهبرداران مسیرهای مجازی را برای کلاهبرداری و سوء استفاده‌های خود انتخاب کردند. بنابراین کلاهبرداری اینترنتی به یکی از جرایمی تبدیل شد که روزانه صدها نفر را قربانی می‌کند.در ادامه این مطلب از دپارتمان مشاوره حقوقی مجله دکتر بهشتیان بیشتر با این فرایند آشنا می شوید.
اما شاید بپرسید کلاهبرداری چیست؟ انواع آن کدامند و چه مجازاتی برای جرم کلاهبرداری اینترنتی تعیین می‌شود.
کلاهبرداری اینترنتی چیست؟
اگر نگاهی به معنای کلاهبرداری در لفظ سنتی آن بیندازیم، متوجه می‌شویم که کلاهبرداری به معنی استفاده فرد کلاهبردار از روش‌ها و ابزارهایی است که دارنده اموال منقول و غیرمنقول یا اسنادی همچون چک، قبض، سند و سفته را با آنها فریب می‌دهد. سپس این اموال را به صورت غیرقانونی تصاحب کرده و مورد استفاده قرار می‌دهد.
اما بیایید بستر کلاهبرداری را تغییر دهیم و فضای مجازی را جایگزین کنیم که بدون مرزهای جغرافیایی و زمانی به افراد مختلف اجازه فعالیت می‌دهد. در این حالت حملات سایبری، دزدی از حساب‌های بانکی، حک شدن حساب‌های کاربری و اطلاعات شخصی شبکه‌های اجتماعی و فیشینگ به وقوع می‌پیوندند. در واقع فضای آنلاین محل رخ دادن کلاه برداری اینترنتی است. در حالی که ردیابی فرد مجرم کاری چند برابر دشوارتر و پیگیری شکایت برای کلاهبرداری سخت و حتی گاهی غیرممکن خواهد بود.
انواع کلاهبرداری اینترنتی
اگر کمی به جرایم سایبری نگاه کنیم، متوجه شکل‌های گوناگون کلاهبرداری اینترنتی خواهیم شد. اما متخصصان حوزه امنیت سایبری، کلاهبرداری اینترنتی را در ۶ دسته مجزا تقسیم بندی می‌کنند که در ادامه توضیح خواهیم داد.
۱- قمار و شرط بندی
یکی از اموری که در محیط واقعی و مجازی با چهره جذابی توجه افراد را جلب می‌کند، قمار و شرط بندی است. گاهی فرد آنقدر سرگرم قمار و شرط بندی می‌شود که متوجه از دست دادن اموال خود نخواهد شد. در این میان سایت‌های شرط بندی با ایجاد حرص و طمع در اعضای سایت به حساب کاربری و اطلاعات بانکی آنها دستبرد می‌زنند. ایجاد اعتیاد به بازی و مایه گذاشتن از موجودی نقدی و غیرنقدی راهایی برای کلاهبرداری اینترنتی در سایت‌های شرط بندی و قمار هستند.
۲- فروش حساب کاربری بازی‌های آنلاین
در چند سال اخیر بازی‌های آنلاین در میان نوجوان و جوانان محبوبیت ویژه ای به دست آورده اند. گروهی از افراد از فرصت تحریم‌های علیه ایران استفاده کرده و اکانت‌های بازی‌های کامپیوتری و موبایلی را به مردم می‌فروشند و درآمد هنگفتی از این مسیر به دست می‌آورند. اما همین مسیر به کلاهبرداران فرصتی داده تا بتوانند دزدی اموال مردم را از طریق دیگری در فضای مجازی انجام دهند. به خصوص که شاید کودکان و نوجوانان درباره مسائل امنیت اطلاعات آگاهی نداشته باشند و خیلی سریع طعمه کلاهبرداران شوند. از طرفی اعتیاد به بازی‌های آنلاین باعث می‌شود که بازیکنان به انجام بازی‌های مختلف تن دهند و پول بیشتری را صرف این کار کنند.
۳- کلاهبرداری اینترنتی با رمز پویا
چند سالی از روی کار آمدن رمز پویا برای پرداخت‌های آنلاین می‌گذرد. اما فیشینگ و دزدی‌های اینترنتی به صورت تلفنی، پیامکی و آنلاین به راه‌های کلاهبرداری اینترنتی تبدیل شده اند. به این ترتیب پرداخت از درگاه‌های پرداخت نامطمئن یا پرداخت اینترنتی در شبکه‌های اجتماعی، ورود به یک لینک برای بررسی صحت یک پیام یا نصب اپلیکیشن به کلاه برداری اینترنتی دامن می‌زنند.
۴- برنامه‌های رژیم غذایی
اپلیکیشن‌های ارائه دهنده رژیم غذایی در عصری که مردم برای سلامتی و خوش اندامی خود هر هزینه ای را متقبل می‌شوند، مخاطبان بسیاری دارند. گاهی اوقات سازندگان این برنامه‌ها، افراد سودجویی هستند که به بهانه ارائه رژیم غذایی کاربردی و لاغری صد در صد تضمینی، از کاربران پول زیادی می‌گیرند. ولی کاربران با پیروی از دستورالعمل آنها تغییری نخواهند دید. از طرفی کلاهبرداران لینکی را برای نصب اپلیکیشن به کاربران ارسال می‌کنند. کاربران هم با نصب این برنامه، راهی برای دستبرد تمام اطلاعات خود به کلاهبرداران نشان می‌دهند.
۵- کلاهبرداری با شماره تماس‌های مختلف
یکی از روش‌های کلاه برداری اینترنتی استفاده از شماره تماس‌های اینترنتی است. کلاهبرداران با شماره تماس‌های اینترنتی به کاربران زنگ می‌زنند و بعد از چند دقیقه صحبت و هک کردن اطلاعات شخصی یا اطلاعات بانکی، کلاهبرداری خود را انجام می‌دهند. از طرفی وعده‌های پوچ و هدیه‌های دروغین مردم را گاهی به استفاده از خدماتی تشویق می‌کنند که در حقیقت مسیرهایی برای کلاهبرداری سارقان اینترنتی هستند.
۶- فیلترشکن‌ها راهی برای دزدی اینترنتی
استفاده از شبکه‌های اجتماعی و سایت‌هایی که به دلیل تحریم‌های علیه ایران مسدود هستند، باعث گرایش کاربران به فیلترشکن‌ها شده اند. اما غافل از آنکه بسیاری از فیلترشکن‌ها ابزار اصلی کلاهبرداران برای دزدی اینترنتی به حساب می‌آیند. آنها با تبلیغ فیلترشکن و قانع کردن کاربران به نصب آن، راهی برای هک کردن اطلاعات کاربران به دست می‌آورند. غافل از آنکه جرمی غیرقابل چشم پوشی را مرتکب شده اند.
مجازات برای کلاهبرداری اینترنتی
در سال ۱۳۸۸ جلسات متعددی برای بررسی جرم کلاهبرداری اینترنتی برگزار شد. بعد از تغییرات و اصلاحاتی که اعمال شد ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای به تصویب رسید.
در ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای ذکر شده که چنانچه فردی به صورت غیرمجاز از سامانه‌های رایانه ای یا مخابراتی برای وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن پیام‌ها یا مختل کردن سامانه، وجه، مال، منفعت، خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری استفاده کند، علاوه بر برگرداندن مال به صاحب آن به حبس از ۱ تا ۵ سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
قانون جدید مجازات برای کلاهبرداری اینترنتی
با توجه به اینکه اینترنت در تمام حوزه‌های زندگی تجاری و کاری وارد شده، بررسی‌ها در حیطه‌های مختلف انجام شده اند که در ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی به این موضوع پرداخته شده است. در واقع بر اساس این ماده قانون اگر فرد در زمان انجام مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیرمجاز از پیام‌ها، برنامه‌ها، سیستم‌های رایانه ای در دسترس و وسایل ارتباط از راه دور دیگران را گمراه کند؛ یا اینکه با ورود، پاک کردن، توقف پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای در کار سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن اختلال ایجاد کند، به کلاهبرداری اینترنتی پرداخته است.
پس از آن، برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی به دست آورد و اموال دیگران را تصاحب کند، مجرم محسوب می‌شود. مجازات برای کلاهبرداری اینترنتی به این شکل است که علاوه بر برگرداندن مال به صاحبان اموال، به حبس از ۱ تا ۳ سال و پرداخت جزای نقدی مشخصی محکوم خواهد شد.
نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی چگونه است؟
همانطور که توضیح دادیم، مجازات حکم کلاهبرداری اینترنتی برگرداندن مال به صاحب آن، جریمه نقدی و به ترتیب قانون تجارت الکترونیکی و جرایم رایانه ای مدت زمان ۱ تا ۳ و یا ۱ تا ۵ سال حبس خواهد بود. اما افرادی که طعمه کلاهبرداری اینترنتی هستند، چگونه می‌توانند شکایت کرده و آن را پیگیری کنند؟
در ادامه به مراحل شکایت از کلاه برداری اینترنتی و پیگیری پرونده خواهیم پرداخت.
- مراجعه به دفتر خدمات الکترونیکی قضایی: فرد باید وارد سامانه ثنا شده و پروفایلی برای خود بسازد. این کار را کارمندان دفتر خدمات الکترونیکی قضایی برای شاکی انجام می‌دهند.
- ثبت شکایت: فرد باید با در اختیار داشتن متن شکواییه یا راهنمایی وکیل کلاهبرداری اینترنتی، دادخواست دقیق خود را به ثبت برساند. در صورت لزوم باید مدارک شناسایی و مدارکی گواه بر انجام شدن کلاهبرداری اینترنتی را پیوست دادخواست کند.
- پیگیری کلاهبرداری اینترنتی: دادسرای جرایم رایانه ای دادخواست را دریافت کرده و آن را بررسی می‌کند. دادیار و بازپرس تحقیقاتی درباره پرونده کلاه برداری اینترنتی انجام داده و موضوع را به پلیس فتا ارجاع می‌دهند.
- مراجعه حضوری برای پیگیری پرونده: رسیدگی به شکایت کلاهبرداری اینترنتی در دادسرا و دادگاه کیفری انجام خواهد شد. در این شرایط شاکی احضار خواهد شد تا مدارک لازم برای توضیح و اثبات جرم کلاهبرداری اینترنتی را ارائه دهد.
- صدور رأی نهایی: دادگاه کیفری با گزارش دادسرا درباره تحقیقات انجام شده و مدارکی که شاکی ارائه داده است، رأی نهایی را اعلام خواهد کرد. فرد شاکی نیز در پروفایل سامانه ثنا می‌تواند به رأی صادر شده پی ببرد.
جمع بندی
در این مطلب از دپارتمان مشاوره حقوقی مجله دکتر بهشتیان به توضیح درباره کلاهبرداری اینترنتی و انواع آن پرداختیم. در ضمن به موادی از قوانین جرایم رایانه ای و تجارت الکترونیک اشاره کردیم که جرم کلاهبرداری اینترنتی و مجازات آن را اعلام کرده اند. شما می‌توانید با مطالعه این مطلب اطلاعاتی درباره مراحل شکایت کلاهبرداری اینترنتی و رسیدگی به آن به دست بیاورید.
سؤالات متداول
جرم کلاهبرداری اینترنتی چیست؟
- فرآیند سو استفاده و یا استفاده غیرمجاز از سامانه‌های رایانه ای و مخابراتی برای تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه یا وجه، مـال، منفعت، خدمات یا امتیازات مالی کلاهبرداری اینترنتی هستند.
انواع کلاهبرداری اینترنتی کدامند؟
- کلاهبرداری اینترنتی با قمار و شرط بندی، فروش حساب کاربری بازی‌های آنلاین، فیشینگ با برنامه‌های رژیم غذایی، فیلترشن‌ها و سوء استفاده از رمز پویا به عنوان انواع کلاه برداری شناخته می‌شوند.
مجازات جرم کلاهبرداری اینترنتی طبقه قوانین جرایم رایانه ای چیست؟
- برگرداندن مال به صاحب آن، جریمه نقدی ۲۰ تا ۱۰۰ میلیون ریال و از ۱ تا ۵ سال حبس به عنوان مجازات جرم کلاهبرداری هستند.