روند مصرف داروهای بدون نسخه در دنیا و ایران رو به افزایش است و حتی در کشوری مثل آمریکا آمار مصرف این داروها از یک‌سوم جمعیت در سال 2011 به 81درصد جمعیت در 2018 رسیده است. کارشناسان مهم‌ترین دلیل افزایش مصرف را سهولت در استفاده، سرعت در تهیه و ارزان بودن این داروها عنوان کردند.
همشهری آنلاین – مریم سرخوش: مهم‌ترین مسئله درباره داروهای بدون نسخه یا OTC که بدون مجوز پزشک فروخته می‌شوند، راحتی و دسترسی سریع به آنهاست؛ اینکه بیماران برای دردهای ساده از جمله تسکین دردهای عضلانی و استخوانی، برطرف کردن علائم سرماخوردگی، آنفلوآنزا حتی تقویت، رفع اسهال و یبوست، حساسیت فصلی و… بدون مراجعه به پزشک و پرداخت هزینه ویزیت داروی موردنیازشان را از داروخانه خریداری می‌کنند. داروهایی که در دسته مسکن‌ها، داروهای ضدالتهابی، آنتی‌هیستامین‌ها، ضداحتقان‌ها و ضدسرفه‌ها تقریبا مشکل بیماران را با مصرف در بازه زمانی کوتاه‌مدت برطرف می‌کنند، اما مطالعات نشان داده که میزان آگاهی مصرف‌کنندگان درباره این داروها و نحوه صحیح مصرف‌شان بسیار کم است.
اگر قرار باشد درباره داروهای OTC لیستی داشته باشیم، در این فهرست استامینوفن، آنتی‌هیستامین، شربت آلومینیوم ام‌جی‌اس، شربت دیفن‌هیدرامین برای بالای 12سال، آسپرین، ایبوبروفن 200، شیاف‌های آنتی‌هموروئید، ژل موضعی پیروکسیکام، دایمتییکن، دایجستیو، بیزاکودیل، پماد زینک‌اکساید، دیمن هیدرینات، قرص‌های سرماخوردگی بزرگسالان و کودکان، پماد سوختگی، کرم کالامین، محلول ماینوکسیدین و حتی ویتامین‌ها و مکمل‌ها جای می‌گیرند اما آنتی‌بیوتیک‌ها در این فهرست نیستند. این در حالی است که چالش جدی نظام سلامت خرید آن دسته داروهایی است که در فهرست OTCها قرار ندارند، اما بیماران بر اثر تجربه شخصی، تجویز قبلی پزشک و توصیه اطرافیان آنها را بدون نسخه تهیه می‌کنند، مثل همین آنتی‌بیوتیک‌ها. مصرف این داروها باید تنها با تجویز پزشک انجام شود، اما اکنون آمار فروش آنها حتی از داروهای اوتی‌سی بیشتر است و عوارض‌شان هم قابل توجه.
مهم‌ترین نکته درباره داروهای بدون نسخه این است که بیماران داروهای تجویزی را حتما با توصیه پزشک مصرف می‌کنند و درباره داروهای بدون نسخه یا اوتی‌سی‌ها هم این شرایط باید رعایت شود. این داروها تنها زمانی ایمن و مؤثر خواهند بود که مطابق دستورالعمل‌های روی برچسب آنها یا طبق دستور پزشک مصرف شوند.
دکتر راضیه کشاورز ملکی، رئیس گروه تجویز مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فراورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با تایید این نکته درباره بازار دارویی OTCها به سؤالات همشهری پاسخ داده و تأکید می‌کند: همانطور که بیماران دستورات پزشک را برای استفاده از داروی تجویزی نادیده نمی‌گیرند، آگاهی کامل از مصرف داروی OTC هم نباید نادیده گرفته شود.
آیا مصرف داروی OTC در ایران آمار بالایی دارد؟
بله. دقیقا آمار مصرف این داروها در کشور ما بالاست و به‌ویژه داروهایی ازجمله شربت دیفن‌هیدرامین، قرص سرماخوردگی، قرص استامینوفن، قرص آسپیرین و داروهای کودکان مانند سوسپانسیون ایبوپروفن و… بیشترین آمار مصرف را دارند.
دلیل این آمار بالای مصرف چیست؟
مصرف خودسرانه دارو از سوی افراد، هزینه بالای ویزیت پزشکان، اطلاعات اشتباه فضاهای مجازی، عدم‌اعتماد به پزشک، ترجیح نظرات و سلایق بیمار بر پزشک معالج، ترجیح توصیه‌های غیراصولی افراد به یکدیگر به جای مسائل تجربی ازجمله عوامل موثر در مصرف بالای داروهای OTC در کشور هستند.
بیشتر بخوانید
فقط مصرف همین داروی لاغری بدون توصیه پزشک مورد تایید است
عوارض خطرناک استفاده زیاد از استامینوفن
از این داروخانه ها دارو نخرید!
گفته می‌شود که این داروها جزو کم‌خطرها هستند، آیا هر میزان مصرف آنها خالی از اشکال است؟
زمانی که صحبت از داروها می‌شود، مقدار بیشتر لزوماً به‌معنای تأثیر بهتر نیست. هرگز نباید داروهای OTC را با مصرف طولانی‌تر یا با دوزهای بالاتر از آنچه در برچسب توصیه می‌شود، استفاده کنید. درصورتی که پس از مصرف داروهایOTC باز هم علائم ادامه داشته باشند، واضح است که زمان مراجعه به پزشک فرا رسیده است. چنانچه به این علائم توجه نکرده و مصرف خودسرانه، بیشتر و طولانی‌تر از حد متعارف داروهای OTC ادامه پیدا کند، نه‌تنها پیشرفت بیماری کنترل نمی‌شود بلکه عوارض دارویی هم رخ خواهد داد.
برای کنترل مصرف خودسرانه داروهای اوتی‌سی چه باید کرد؟
عواملی از جمله مصرف بیش از مقدار توصیه‌شده، طولانی‌تر از زمان توصیه‌شده و بدون توجه به هشدارها و موارد درج شده روی برچسب دارو، همچنین مصرف این داروها بدون تجویز پزشک و داروساز، مصرف خودسرانه است و باید در این‌باره آموزش‌های دقیق و فرهنگسازی داشته باشیم. مردم نباید تصور کنند که این داروها خطرات و عوارض کمی دارند و مهم نحوه مصرف آنهاست که بتواند نتیجه درست را برایشان به همراه داشته باشد.
یشنهاد شما برای افرادی که عادت به مصرف داروهای OTC دارند، چیست؟
مهم‌ترین توصیه، مصرف دارو براساس دستورالعمل‌های روی برچسب، طبق دستور پزشک یا مشاوره با داروسازی که در داروخانه حضور دارند، است. مردم این داروها را مصرف می‌کنند و این آگاهی ضرورت دارد که در صورت مصرف دارو و تداوم علائم یا رفع‌نشدن مشکلات‌شان، حتما دارو را قطع و فورا به پزشک مراجعه کنند.
آیا گزارش‌هایی از خطرات جدی یا بروز بیماری ناشی از مصرف این داروها برای مصرف‌کنندگان وجود داشته است؟
بله، ما گزارش‌هایی از بروز واکنش‌های آلرژیک شدید نظیر واکنش‌های آنافیلاکسی حتی با مصرف مکمل‌ها، ویتامین‌ها یا دیگر داروهای OTC هم داشتیم. نبود آگاهی از تداخلات دارویی و غذایی، شرایط جسمانی، سن، جنس، شرایط مصرف در دوران بارداری و شیردهی و… می‌تواند عوارض خطرناکی را به‌دنبال مصرف این داروها رقم بزند.
داروهایOTC می‌توانند منجر به تشدید بیماری یا مقاومت به درمان شوند؟
به‌خودی خود خیر، اما اگر داروی مناسب، با دوز و مقدار مناسب و در زمان مناسب انتخاب و مصرف نشود، تأثیری بر بهبود بیماری نخواهد داشت. علاوه بر آن ممکن است فرد دچار عوارض‌های دارویی شود.
چه راهکارهایی برای کاهش مصرف این داروها توصیه می‌شود؟
مصرف داروهای بدون نسخه (OTC) در سراسر جهان روند افزایشی دارد چون دسترسی آسان به این داروها باعث شده تا مردم با توجه به نسخه‌های قبلی، توصیه‌های عوامل خارج از نظام سلامت ازجمله خانواده، دوستان، شبکه‌های اجتماعی، موتورهای جست‌وجوی اینترنتی و… اقدام به‌خوددرمانی کنند. در این‌باره افزایش آگاهی، آموزش عمومی، فرهنگسازی، اصلاح باورهای غلط اجتماعی و فردی می‌تواند تأثیرات بسزایی در کاهش مصرف این داروها داشته باشد.
مهم‌ترین توصیه شما برای مصرف این داروها چیست؟
برچسب داروها را به‌صورت دقیق مطالعه و به مطالب درج‌شده توجه کنید. از تاریخ انقضا و شرایط نگهداری داروها هم آگاهی کسب کنید. از مصرف داروها به‌صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک حتی درباره داروهای OTC اجتناب شود. درصورتی که دریافت اطلاعات از پزشک میسر نبود، حتما از داروسازی که در داروخانه حضور دارد درخصوص نحوه مصرف و سایر اطلاعات مربوطه، مشاوره بگیرید.