تصویر مات یک کودک در پشت شیشه‌های خودرو و تقاضای بی وقفه او برای فروش دستمال، گل و تمیز کردن شیشه‌های خاک گرفته، پشت هر چراغ قرمز شهر تکرار می‌شود و کمتر کسی است که با دوگانه کمک به این کودکان یا روی‌گردانی از آنها مواجه نشده باشد چرا که فعالیت این کودکان زیر سایه مافیا همیشه در مظان اتهام بوده است.
همشهری آنلاین – لیلا شریف: حضور کودکان کار در شهرهای بزرگ کشور همچون تهران مسئله امروز نیست و از همان روزی که در اواخر دهه ۷۰ مسئله کودکان کار به رسمیت شناخته شد، این واقعیت عیان گشت که کودکان وادار به حضور در فضایی آسیب زا شده‌اند و باید برای این مشکل چاره‌ای اندیشید.
نیم نگاهی به تاریخچه ساماندهی کودکان کار خیابانی نشان می‌دهد که این مسئله از سال ۷۸ وارد حیطه در سیاست‌گذاری‌های کشور شد و نهادها و ارگان‌هایی همچون شهرداری، بهزیستی، کمیته امداد، نیروی انتظامی، علوم پزشکی، بیمه سلامت، بیمه تامین اجتماعی، سازمان برنامه و بودجه، وزارت کشور، آموزش و پرورش، وزارت امور کار و رفاه اجتماعی و…وظایفی را برعهده گرفتند. بیش از ۲۰ دهه از اولین اقدامات برای حل مسئله کودکان کار می‌گذرد اما هنوز هم کوچه‌های شهر میزبان کودکانی است که برای کسب درآمد راهی خیابان شده‌اند.
تاریخ تهران قدیم به عنوان پایتخت نشانگر این واقعیت است که درگیری پایتخت با آسیب‌های اجتماعی مختلف همچون تکدی گری و کودکان کار تنها محدود به بازه زمانی خاصی نیست تا جایی که راه حل‌های ضربتی در دوران پهلوی نیز برای حل مسئله تکدی گری که شهر را فرا گرفته بود، چاره ساز نبودند.
حمایت شهردار تهران از کودکان کار
علیرضا زاکانی شهردار تهران که چند ماهی است با عنوان دستیار ویژه رئیس جمهور در حوزه رفع معضلات اجتماعی وارد میدان حل مسئله کودکان کار شده است، تصمیم دارد با ایده‌های جدید در مسیر کمرنگ شدن حضور کودکان کار در خیابان‌های شهر قدم بردارد.
او معتقد است که « برخی از افراد که در محلات ضایعات را جمع‌آوری و خریداری می‌کردند کار غیرقانونی انجام می‌دادند و طی بررسی‌ها مشخص شده است که این افراد مجوز را تحت عنوان چیز دیگری اخذ کردند و قرار شد جلوی مراکزی که منشأ سوءاستفاده و استثمار کودکان با بهای اندک شده است گرفته شود که به‌زودی بستر آن برچیده خواهد کرد و این صورت‌های زشت از گذشته در پایتخت وجود داشته است و آن را دنبال کردیم که دیگر شاهد حضور کودکان کار در تهران نباشیم.»
هر چند شهرداری قرار است با برنامه‌ای مدون در مسیر ساماندهی کودکان کار وارد شود اما نباید غافل ماند که براساس قانون این موضوع تنها بر دوش شهرداری نیست و ارگان‌ها و نهادهای مختلفی برای این موضوع معرفی شده‌اند.
ساماندهی کودکان کار در ۵ گام
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طرح ساماندهی و جذب کودکان در شهر تهران در طی سال‌های گذشته موفق نبوده و این طرح با ۳۲ مرحله اجرا، نتوانسته بود موفق عمل کند به همین دلیل مدیریت شهری فعلی دست به رصد دقیق ۹۲ نقطه پایتخت -که محل فعالیت کودکان کار و خیابان بود-زد تا با برنامه ریزی و بررسی تمام ابعاد مسئله، طرح ساماندهی کودکان کار را کلید بزند.
احمد احمدی صدر مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران در گفتگو با همشهری از جزئیات این طرح گفت: ما یک طرح برای ساماندهی کودکان کار و خیابان در نظر گرفته‌ایم که برگرفته از نظرات کارشناسی، تجربه ۲ دهه گذشته و مشورت با ۴۰ گروه NGO و فعالان حوزه کودکان کار است.
کودکان کار سرشبکه دارند
به گفته او«ساماندهی کودکان کار نیاز به یک همکاری ۵ ضلعی دارد که این همکاری باید توأمان انجام شود، ضلع اول مربوط به آگاه سازی و فرهنگ سازی عمومی است، اقتصاد کف خیابان موجب می‌شود که کودکان و سودجویان در خیابان حاضر شوند، این اقتصاد از سوی مردم رئوف و مهربان تأمین می‌شود. مردم برای کودکی که با یک چهره معصوم و لباس کهنه در خیابان است، دلسوزی می‌کنند، سئوال این است که مردم باید کمک کنند یا نه؟ کمک به کودک کار موجب می‌شود تا این کودک برای مدت زمان بیشتری در میان بزه و آسیب بماند، این اقدام یعنی ما در حال کمک به معتاد و بزهکار آینده هستیم. واقعیت این است که اگر کودک و سر شبکه بدانند که از کف خیابان سودی عائد آنها نمی‌شود، دیگر در خیابان حاضر نخواهند شد.»
برخورد با سرشبکه‌های استقرار کودکان بر سر چهارراه‌ها، گام دوم این طرح است، احمدی صدر در این رابطه توضیح داد: متأسفانه برخی می‌گویند که شما از کجا می‌گویید که این افراد سرشبکه هستند؟ پاسخ ما این است که سوله‌های چند هکتاری کشف شده در تهران که محصولات و بسته‌های سر چهارراهی مانند دستمال کاغذی‌های نصفه و نیمه و غیربهداشتی تولید می‌کردند، نشان می‌داد که این کودکان کار سرشبکه دارند. نمی‌توان این موضوع را انکار کرد.
مهاجرت اجباری کودکان کار از شهرستان به تهران
او افزود: در شهرستان‌ها به خانواده این کودکان کار در ازای هر کودکی که در اختیار این شبکه‌ها قرار بگیرد، پول داده می‌شود تا کودکان آنها راهی تهران شوند و در کارگاه‌ها و بیقوله‌های غیربهداشتی مستقرر شوند، بخش عمده پولی که کودکان کار به دست می‌آورند را سرشبکه‌ها بر می‌دارند و بخش کمی هم به خانواده این کودکان می‌دهند. بنابراین گام دوم ما این است که با سرشبکه‌ها و گروه های مافیایی که در سراسر کشور، اتباع و کودکان را برای کار استفاده می‌کنند، برخورد جدی شود، نه اینکه آنها را برای مدت کوتاهی بازداشت کنیم و بعد از چند روز آزاد شوند.
مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهراناز ارائه مشاوره به کودکان کار و خانواده‌هایشان خبر داد و گفت: گام سوم این است که ما برای کرامت و عزت این بچه‌ها ارزش قائل شویم، به همین دلیل مشاورانی که در حوزه کودک کار کرده‌اند، در سر چهارراه‌ها حاضر خواهند شد تا کودکان را جذب کنند و با رویکرد خانواده محوری این کودکان را تحویل خانواده‌هایشان بدهند، چرا که ۹۰ درصد این کودکان کار، خانواده دارند. از خانواده‌هایی که از این فرزندانشان درآمد کسب می‌کند، تعهد گرفته خواهد شد، اگر خانواده از اتباع غیرقانونی باشند، رد مرز می‌شوند و اگر اتباع قانونی هستند، اجازه تکرار حضور فرزندشان بر سر چهارراه داده نمی‌شود. این برخورد سلبی با جدیت پیگیری می‌شود تا کودک به کانون خانواده بازگردد.
درآمد ۳۰ میلیونی والدین ۴ کودک کار
به گفته احمدی صدر «در گام چهارم تلاش خواهد شد تا یک ما به ازاء به کودکان بدهیم. آیا ما می‌توانیم درآمد سرشاری که این کودکان کسب می‌کنند را تأمین کنیم. در مصاحبه‌ای که ما با برخی از این کودکان کار داشتیم، متوجه شدیم که یک خانواده با ۴ فرزند دارای درآمد بیش از ۳۰ تا ۴۰ میلیون کسب می‌کند، سئوال این است که آیا دولت می‌تواند به این خانواده بگوید که ما این مبلغ را تأمین می‌کنیم تا فرزندشان به خیابان نیاید؟ واقعیت این است که دولت توان این کار را ندارد اما دولت می‌تواند بگوید که اگر این کودک کار در مراکزی مانند پویاشهر که شهرداری ایجاد کرده است، حضور پیدا کنند، مورد استعدادیابی قرار خواهند گرفت و از خدمات ویژه‌ای برخوردار می‌شوند تا تهدید کودک کار تبدیل به فرصت شود.»
در گام پنجم مقرر شده است تا خانواده کودکان کار مورد توجه قرار بگیرند، او در این رابطه توضیح داد: ما باید سراغ خانواده کودکان کار برویم و همزمان که کودکان از سوی مشاوره‌ها و مددکارهای ما تحویل خانواده داده می‌شوند، باید بررسی کنیم و ببینیم که آیا این خانواده نیاز به حمایت دارد یا خیر؟ اگر خانواده کودک کار، فرزند معلول، نیاز به مشاوره حقوقی و داشته باشد، باید به خیریه‌ها، کمیته امداد و نهادهای حمایتی معرفی شوند. این همان بسته حمایتی- حاکمیتی برای خانواده‌های کودکان کار و خود این کودکان است، اگر این همکاری با حضور مردم انجام شود، ما در حوزه ساماندهی کودکان کار موفق خواهیم بود و در غیر اینصورت باید گفت که هرگز مسئله کودکان کار حل نخواهد شد.
این اقدام سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی تهران برگرفته از ظرفیت نخبگانی و اجتماعی و همچنین تجربه چند دهه اخیر شهر تهران است که باید استمرار داشته باشد تا مسئله کودکان کار در خیابان حل شود.
به گفته مدیرعامل این سازمان«حل این مسئله نیازمند بازه زمانی ۲ تا سه ساله است تا با فرهنگسازی مناسب دیگر در چهارراه‌های شهر شاهد حضور کودکان کار و متکدی نباشیم.سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی با جلسات شبانه و روزی بستر کامل را برای ساماندهی کودکان کار فراهم کرده است و اگر طرح ساماندهی با همان خط و مشی مورد نظر پیش برود، بدون شک نتیجه خواهد داد اما اگر این موضوع براساس برنامه پیش نرود، یک چرخه معیوب خواهد بود و همچون سنوات گذشته که این طرح ۳۲ بار شکست خورده است، باز هم به نتیجه نخواهد رسید.»
