چغندر قند با نام علمی ” Beta vulgaris” یکی از گیاهان خانواده اسفناج است که به عنوان منبع غنی از قند کشت می شود. امروزه این گیاه در صنعت کشاورزی یک محصول استراتژیک بوده و از اهمیت و جایگاه ارزشمندی برخوردار است.
چغندر قند فاقد ساقه بوده و به طور کلی از ۳ قسمت تشکیل می شود:
۱-قسمت بالایی یا طوقه که برگ ها از آنجا رشد می کنند.
۲- گردن ، قطورترین منطقه ریشه که زیر طوقه قرار دارد.
۳-قسمت پایینی ریشه که ذخیره اصلی قند در آن انجام می‌گیرد.
بسیاری از مردم چغندر قند را با لبو اشتباه می گیرند چرا که هر دوی این گیاهان از نوع ریشه‌ای هستند و از نظر شکل ظاهری بسیار شبیه یکدیگر می باشند.
وجه تمایز این دو گیاه را می توان در رنگ و موارد مصرف آنها پیدا کرد. لبو، قرمز یا بنفش است در حالی که چغندر قند، سفید یا زرد بوده و مهم ترین تفاوت بین آنها این است که چغندر قند میزان قند بیشتری نسبت به لبو دارد.
درست است که در گذشته های دور هر دو گیاه صرفا به عنوان خوراک و علوفه کشت می شدند اما در سال ۱۷۴۷ شیمیدانی آلمانی به نام آندرئاس مارگراف کاربرد دیگری از چغندر قند را به جهانیان نشان داد که همین موضوع باعث شد چغندر قند نسبت به لبو گیاه ارزشمند تری باشد.
وی ثابت کرد عصاره چغندر قند حاوی سطوح بالایی از ساکاروز است. در ادامه یکی از شاگردان او، فرانتس کارل آچارد نیز تحقیقاتی در راستای تکمیل بررسی های استادش انجام داد و با ثبت موفق چغندر قند به عنوان یک منبع اقتصادی در اروپا بعدها توانست لقب پدر صنعت چغندر قند را از آن خود نماید.
امروزه چغندر قند بعد از نیشکر به عنوان منبع اصلی قند در دنیا شناخته می شود و یک پنجم از تولیدات جهانی شکر به این گیاه اختصاص دارد.
چغندر قند از دیرباز به عنوان محصولی مختص کشت در مناطق دارای آب و هوای معتدل شناخته می شد؛ چرا که دمای مناسب برای رشد این گیاه جادویی ۲۰ الی ۳۰ درجه سانتی گراد است اما با توجه به مقاومت این گیاه در برابر خشکی، ثابت شد امکان کاشت این گیاه در مناطق گرمسیر نیز در صورت حفظ رطوبت خاک امکان پذیر است.
همراه با پیشرفت علم و رشد تکنولوژی، خواص تمام اجزای گیاه چغندر قندر کشف شده و نداشتن هیچ دور ریزی، به یکی از بارزترین ویژگی های این گیاه بدل گشت تا جایی که صنایعی چون صنعت دارویی، دامی، الکل سازی و … نیز به خواستاران این گیاه افزوده شدند.
مورد توجه قرار گرفتن چغندر قند در صنایع تا جایی پیش رفت که در سال ۲۰۲۰، حدود ۲۵۲.۹۷ میلیون تن چغندرقند در سراسر جهان تولید شد.
در پی افزایش تقاضا،گسترش زمین های کشت چغندرقند و ساخته شدن کارخانه های صنعتی برای استفاده از فرآورده های آن نگرانی جدیدی ایجاد کرد: آسیب به محیط زیست!
از بین رفتن زیستگاه های طبیعی، آبیاری و در پی آن کمبود منابع آبی، استفاده زیاد از مواد شیمیایی کشاورزی، تخلیه پسآب های آلوده و آلودگی هوا از مشکلاتی بود که می توانست طی کشت و بهره برداری از چغندر قند ایجاد شود.
درست است که صدمات وارده به محیط زیست، از بین رفتن گونه ها و تنوع زیستی در صدر بزرگترین تهدیدات افزایش تقاضای شکر قرار داشت اما این صدمات سلامت انسان ها را هم به خطر می انداخت و سبب بروز بسیاری از مشکلات چون بیماری های تنفسی، بیماری های پوستی، اختلالات عصبی و … در انسان ها می گردید.
تمامی این موارد، حامیان محیط زیست و تولیدکنندگان این صنعت را بر آن داشت تا برای حفظ محیط زیست، سلامت انسان و نسل آینده بشر، در پی راه هایی باشند که ضمن حفظ افزایش عرضه و تقاضا، اثرات منفی زیست محیطی تولید شکر و سایر فرآورده های چغندر قند را کاهش دهند.
در ابتدا بسیاری تلاش نمودند تا جایگاه قند و شکر را در زندگی روزانه مردم کم رنگ کنند و یا حتی از بین ببرند؛ غافل از اینکه این ماده نقش اساسی در سلامت انسان داشته و حذف کامل آن از زندگی منجر به مشکلات جبران ناپذیری می شود.
خوشبختانه در این راه ویژگی های گیاه چغندر قند، بزرگترین مزیت در راستای حفظ محیط زیست و سلامت انسان محسوب می شوند. یکی از خواص مهم گیاه چغندر، پایداری ریشه این گیاه است که با حفظ حاصلخیزی خاک و مقاومت در برابر آفات، نیاز به بسیاری از محصولات حفاظتی گیاه و کود های سمی شیمیایی که باعث آسیب به محیط زیست و سلامت جانداران می شوند را کاهش می دهد.
از سوی دیگر کاربردی بودن قسمت های گوناگون گیاه چغندر قند در فرآیند تولید شکر، خوراک دام، الکل سازی و … باعث می شود بهره برداری از این محصول طی فرآیند تولید هیچگونه دور ریزی نداشته و با کاربری متنوع خود پاسخگوی نیازهای مختلفی در صنایع باشد.
حتی ملاس یا شیره چغندر قند که تنها یک محصول جانبی از این گیاه است و طی فرآیند تولید شکر به دست می آید کاربردهای گسترده ای در صنایع مختلف دارد. در ذیل به چند مورد از آنها اشاره می کنیم:
- ملاس می‌تواند به عنوان یک کود مناسب برای افزایش حاصلخیزی و بهبود کیفیت خاک استفاده شود. چرا که این ماده ارزشمند سرشار از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید و ضروری برای رشد گیاهان بوده و استفاده از آن به عنوان کود به بهبود کیفیت خاک و در نتیجه افزایش بهره وری محصولات کشاورزی کمک می‌کند.
- از دیگر کاربردهای مهم ملاس چغندر قند این است که می توان از آن به عنوان ماده اولیه تولید الکل استفاده نمود.
- جالب است بدانید که از ملاس برای تولید شکر قهوه ای نیز استفاده می‌شود. شکر قهوه‌ای از ترکیب شکر سفید تصفیه‌شده با حدود پنج درصد ملاس به دست می آید.
- ملاس همچنین در تهیه غذای دام و طیور نیز کاربرد دارد و اضافه کردن آن به علوفه و جیره غذایی باعث افزایش اشتهای دام می‌شود.
- از دیگر موارد استفاده ملاس نقش آن در صنایع تخمیری از جمله تولید خمیر مایه نانوایی است.
گفتنی است شرکت کشت و صنعت قند خاورمیانه در کنار تولید شکر با کیفیت، سهم چشمگیری در تامین ملاس چغندر قند به عنوان ماده اولیه مورد استفاده در صنایع مختلف از جمله صنعت دام و طیور، صنایع غذایی و… را دارا می باشد.
درکنار خصوصیت های بی شمار چغندر قند، صنعتگران فعال در حوزه تولید شکر نیز به یاری محیط زیست آمدند و در ادامه این مسیر سبز اقداماتی در راستای کاهش مصرف انرژی انجام دادند.
- تغییر شیوه آبیاری با توجه به مقاومت ریشه چغندر قند در برابر گرما،
- تعویض تجهیزات پر مصرف قدیمی تولید شکر با دستگاه های به روز و کم مصرف برای کاهش برق مصرفی،
- استفاده از تفاله چغندر قند برای تامین خوراک دام و طیور به جای تولید مجزای آن،
- تصفیه آب مصرفی در طول فرآیند تولید و به حداقل رساندن مصرف آب شیرین در آبیاری، تولید و …
تنها چند نمونه از اقدامات انجام شده توسط تولید کنندگان و فعالان حوزه بهره برداری از چغندر قند می باشد که در طی این سالها انجام شده و در بهبود شرایط بسیار موثر بوده است.
کشت نشایی نیز از جمله فعالیت هایی است که کشاورزان عزیز می توانند در راستای حفظ منابع آبی از آن بهره ببرند. در این شیوه از کشت گیاه چغندر قند، بخشی از فرآیند رشد در خزانه (سطح کوچکتری از مزرعه) انجام می شود که باعث کاهش مصرف آب بین ۳۵ تا ۴۰ درصد می گردد.
از سوی دیگر روش کشت نشایی باعث کاهش مصرف کودهای شیمیایی، کاهش سمومی که برای از بین بردن علف های هرز استفاده می شوند و کاهش میزان بذر مصرفی نیز می شود.
به دلیل مزایای بی شمار چغندر قند و مصارف شگفت انگیزی که این گیاه در صنایع مهم و کاربردی دارد، تقاضا برای چغندر قند همواره رو به افزایش است؛ از همین رو مسئولیت های اجتماعی و زیست محیطی شرکت کشت و صنعت قند خاورمیانه به عنوان یکی از تولیدکنندگان برتر شکر سالم و با کیفیت، اتانول و خوراک دام ایجاب می کند تا همواره در راستای کاهش انرژی و آب مصرفی از کشت تا تولید تلاش نموده و از هیچ فعالیتی فروگذار ننماید.
حفاظت از محیط زیست و تلاش برای حفظ آن برای آیندگان و فرزندان ایران زمین، در کنار تامین منبع سریع انرژی یعنی قند و شکر، شرکت کشت و صنعت قند خاورمیانه را بر آن داشت تا اصلاحات و اقداماتی اساسی در راستای بهینه سازی کشت چغندر قند و تولید شکر را در دستور کار خود قرار دهد. نظیر موارد زیر:
استفاده از سیستم بازگشت آب به چرخه ی آبیاری مزارع چغندر قند در راستای صرفه جویی در منابع آبی کشور
انتخاب بهترین شیوه کشت چغندر قند
آموزش استفاده صحیح از کودهای دامی و شیمیایی به جهت صرفه جویی در مصرف کود هنگام کشت
تجهیز و بروز سازی دستگاه های شست و شوی چغندر قند و تولید شکر، به طوری که با حداقل مصرف انرژی و آب، بتوان بیشترین میزان تولید را به دست آورد.
استفاده از پسماند های چغندر قند برای تامین خوراک دام و طیور
استفاده از ملاس چغندر قند در صنایع غذایی،کشاورزی، دامپروری و …
راه اندازی خط تولید الکل ( اتانول) از ملاس چغندر قند تولید شده در کارخانه
البته این اقدامات پایان راه نبوده و مجموعه کشت و صنعت قند خاورمیانه رویکرد حمایت و حفاظت از محیط زیست را با ایجاد زنجیره تولید سبز در هر گامی که به سوی رشد اقتصادی بر می دارد، مدنظر دارد. از کاشت چغندر قند تا خرید محصول نهایی توسط مصرف کنندگان.
.