با گذشت زمان، دیابت ممکن است به عوارض مختلفی منجر شود که بسیاری از آن‌ها در صورت عدم شناسایی و درمان به موقع خطرات جدی‌تری را در پی دارند. زخم پای دیابتی یکی از شایع‌ترین عوارض در افراد مبتلا به دیابت است. البته، می‌توانید این عارضه را با اقدامات پیشگیرانه یا درمانی مناسب کنترل کنید. در این مقاله، درباره راه‌های مراقبت از زخم پای دیابتی و پیشگیری از ایجاد چنین زخمی بیشتر توضیح می‌دهیم.
عوامل خطرآفرین
با مرور زمان، اگر بیماری دیابت به دقت مدیریت و کنترل نشود، ممکن است پزشکان مجبور شوند تا پای بیمار را قطع کنند. در صورت داشتن مشکلاتی علاوه بر دیابت، احتمال ابتلا به زخم پای دیابتی افزایش می‌یابد. این مشکلات عبارت‌اند از:
- سابقه‌ی زخم پا: سابقه زخم پای دیابتی، عروقی و وریدی حتی اگر این زخم کاملا بهبود یافته باشد، شما را در معرض خطر ابتلای مجدد به چنین زخم‌هایی قرار می‌دهد. در صورتی که فرد دیابتی چنین سابقه‌ای داشته باشد، خطر ابتلای او دو برابر بیشتر می‌شود.
- آسیب‌های عصبی: با گذشت زمان، افزایش قند خون می‌تواند به اعصاب حسی آسیب برساند. به این آسیب عصبی «نوروپاتی دیابتی» (Diabetic neuropathy) نیز گفته می‌شود. از آنجایی که افراد مبتلا به نوروپاتی ممکن است توانایی احساس درد را از دست بدهند، بیش از سایرین در معرض زخم پای دیابتی هستند. حتی یک آسیب جزئی به پای این افراد هم می‌تواند به سرعت جدی شود چون آن‌ها متوجه درد آن نمی‌شوند. آسیب عصبی ممکن است برخی از ماهیچه‌های پا را هم ضعیف کند و به بدشکلی پا کمک کند.
- مشکلات و ناهنجاری‌های مربوط به پا: ناهنجاری‌هایی مانند تغییر شکل پا نیز به نوبه خود خطر ابتلا به زخم پای دیابتی را افزایش می‌دهند. ناهنجاری در شکل انگشتان پا، قوس یا پایین پا در افراد دیابتی در برخی مواقع باعث زخم پا می‌شود.
- گردش خون ضعیف: افزایش میزان قند خون در طولانی‌مدت ممکن است به رگ‌های خونی آسیب بزند و سبب کاهش جریان خون در پاها شود. به‌علاوه، گردش خون ضعیف می‌تواند پوست را ضعیف کند، به شکل‌گیری زخم‌های پا کمک کند و فرایند بهبود زخم را مختل کند. برخی از باکتری‌ها و قارچ‌ها در سطوح بالای قند در جریان خون رشد می‌کنند. اگر زخمی عفونی شود، ممکن است پوست تحلیل برود و وضعیت زخم پا بدتر شود.
اگر هر یک از این عوامل خطرآفرین را دارید، به ویژه سابقه‌ی زخم پا، باید پزشک را در جریان بگذارید تا برای درمان شما از داروهای مناسب استفاده کنند یا شما را از مصرف داروهای خاصی منع کنند. برخی از داروها مانند مهارکننده‌های دوگانه سدیم- گلوکز (SGLT2)، به ویژه کاناگلیفلوزین، ممکن است شما را بیش از پیش در معرض خطر قطع پای دیابتی قرار بدهند. پزشک شما می‌تواند درباره گزینه‌های دارویی جایگزین این داروها شما را راهنمایی کند.
در صورتی که مراقبت از زخم پای دیابتی به درستی انجام نشود، ممکن است مشکلات شدیدتری را در پی داشته باشد. عوارض جدی‌تر این زخم شامل عفونت‌های عمقی پوست و استخوان می‌شود. «قانقاریا یا گانگرن» به عارضه‌ی جدی‌تری گفته می‌شود که طی آن بافت‌ها دچار پوسیدگی می‌شوند و بعد از بین می‌روند. گانگرن پیشرفته ممکن است به قطع عضو نیاز داشته باشد. تقریبا ۵ درصد از افراد مبتلا به دیابت در نهایت به قطع یکی از انگشتان پا یا حتی یک پا نیاز پیدا می‌کنند. با وجود این، در بیشتر مواقع، با مدیریت و کنترل میزان قند خون و انجام مراقبت پرستاری از زخم پای دیابتی به صورت روزانه می‌توان از این اتفاق جلوگیری کرد.
معاینه‌ی پا برای جلوگیری از زخم پای دیابتی
معاینات منظم پا برای بررسی مشکلات یا تغییرات آن، بخش مهمی از کنترل دیابت محسوب می‌شود. برای این کار دو روش وجود دارد.
۱. معاینه‌ی خانگی
اگر به بیماری دیابت مبتلا شده‌اید، به‌ویژه در صورتی که یکی از عوامل خطرآفرین زخم پای دیابتی را دارید، باید هر روز پاهای خود را معاینه کنید. لازم است که تمام قسمت‌های پای خود به‌خصوص نواحی میان انگشتان را به دقت ببینید. به دنبال پوست ترک خورده، زخم، تاول، نواحی گرم یا قرمز شده یا تغییرات اولیه مربوط به پینه پا باشید. اگر متوجه هر یک از این تغییرات یا هر گونه تغییر دیگری شدید، موضوع را بلافاصله به پزشک خود اطلاع دهید.
بهتر است که معاینه روزانه پاها را به بخشی از فرایند حمام کردن یا لباس پوشیدن هر روز تبدیل کنید. گاهی باید برای برای بررسی کف پاهای خود یا مناطق غیر قابل دسترسی از آینه استفاده کنید. اگر حتی با آینه نیز نمی‌توانید تمام قسمت‌های پای خود را ببینید، از شخص دیگری بخواهید تا به شما کمک کند.
۲. معاینات پزشکی
پزشک در طول معاینات بالینی معمول شما، جریان خون و حس پاهایتان را بررسی می‌کند. تعداد دفعات این معاینات بالینی به نوع دیابت شما بستگی دارد. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ باید معاینات سالانه پا را ۵ سال پس از تشخیص دیابت خود شروع کنند. کسانی که به دیابت نوع ۲ دچار شده‌اند نیز باید این معاینات را پس از زمان تشخیص بیماری خود آغاز کنند.
در طول معاینات پزشکی پا، پزشک گردش خون ضعیف، آسیب عصبی، تغییرات پوستی و ناهنجاری‌های پا را بررسی می‌کند. او از شما درباره هر گونه مشکلی که در پاهای خود مشاهده کرده‌اید نیز سؤال می‌پرسد. معاینه می‌تواند کاهش یا عدم وجود رفلاکس‌ها یا کاهش توانایی پاهای شما در زمینه حس فشار، ارتعاض، سوزن سوزن شدن و هر نوع تغییرات دما را بررسی کند.
ابزارهای تشخیص پزشکی از جمله تست منوفیلامنت به تعیین میزان آسیب عصبی پاهای شما کمک می‌کند. منوفیلامنت رشته بسیار نرم و نایلونی که برای تشخیص اینکه می‌توانید فشار را در نواحی مختلف پا احساس کنید یا نه به کار می‌رود.
پیشگیری از زخم پای دیابتی
علاوه بر کنترل قند خون، عادات خوب مراقبت از پا و بررسی روزانه پاها می‌توانید از چند روش دیگر نیز کمک بگیرید. روش‌های پیشگیری از زخم پای دیابتی عبارت‌اند از:
- خودداری از فعالیت‌هایی که به پا آسیب می‌رسانند. برخی از فعالیت‌ها مانند راه رفتن با پای برهنه، استفاده از پد گرم‌کننده یا بطری آب گرم برای پاها و راه رفتن در حمام آب گرم ممکن است احتمال ایجاد زخم پا را در افراد دیابتی افزایش دهند.
- هنگام کوتاه کردن ناخن‌ها مراقب باشید. ناخن‌های پای خود را به صورت صاف کوتاه کنید و از کوتاه کردن کناره‌های آن‌ها یا خیلی کوتاه کردن آن‌ها خودداری کنید. می‌توانید از سوهان ناخن برای جدا کردن لبه‌های تیز ناخن استفاده کنید تا ناخن در پوست‌تان فرو نرود.
- پاهای خود را هر روز بشویید و بررسی کنید. برای تمیز کردن پاها از آب ولرم و صابون ملایم استفاده کنید. بعد از آن هم پاهای خود را کاملا خشک کنید. توجه داشته باشید که فضاهای میان انگشتان پا تمیز و خشک شوند. برای مراقبت بیشتر از پاها از کرم یا لوسیون مرطوب‌کننده استفاده کنید.
- سطح پاها را کاملا بررسی کنید. مطمئن شوید که سطح پاها، میان انگشتان و زیر آن‌ها دارای ترک‌خوردگی، تاول، تورم یا قرمزی نباشد. در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها موضوع را بلافاصله به پزشک خود اطلاع دهید.
- جوراب و کفش خود را با دقت انتخاب کنید. جوراب نخی بپوشید و هر روز آن را عوض کنید. برای انتخاب کفش نیز سراغ کفش‌های محکمی بروید که چندان تنگ نیستند. هر از گاهی کفش‌های خود را عوض کنید تا بر یک قسمت از پاهایتان فشار مداوم وارد نشود.
- معاینات منظم پا را فراموش نکنید. بررسی عوارض دیابتی باید بخش معمولی از بیشتر معاینات پزشکی شما باشد. با وجود این، ممکن است که گاهی این موضوع نادیده گرفته شود. اگر حداقل سالی یک مرتبه برای معاینه پزشکی می‌روید یا عوامل خطرآفرین مربوط به زخم پای دیابتی را دارید، از پزشک خود بخواهید تا پاهای شما را هم معاینه کند.
- سیگار را ترک کنید. سیگار یا سایر دخانیات حاوی موادی شیمیایی هستند که روند بهبودی زخم پای دیابتی را کند می‌کنند و ممکن است از بهبودی کامل این زخم جلوگیری کنند. این دخانیات به مشکلات مربوط به گردش خون نیز دامن می‌زنند و ممکن است خطر ابتلا به بیماری شریانی اندام تحتانی (PAD) را به طرز قابل توجهی افزایش دهد. در نتیجه، جریان خون در پاها کند می‌شود.
- وزن خود را کنترل کنید. اضافه وزن باعث افزایش فشار به پاها می‌شود. این فشار ممکن است موقع پوشیدن کفش اصطکاک ایجاد کند و منجر به تاول یا بریدگی در پاها شود. کارشناسان تغذیه می‌توانند به شما برای کاهش وزن کمک کنند.
مراقبت بعد از قطع پای دیابتی
گاهی اوقات، مراقبت‌های پزشکی و درمان‌های خانگی به بهبود زخم پای دیابتی کمکی نمی‌کند. در چنین شرایطی، پزشک مجبور می‌شود که یکی از انگشتان پا یا حتی یکی از پاهای بیمار را قطع کند. داشتن کمی درد پس از قطع پای دیابتی طبیعی است اما بیشتر افراد در عرض یک هفته احساس بهتری دارند. پزشک شما دستورالعمل‌های دقیق مربوط به مراقبت از زخم این پا را به شما می‌دهد. با کمک توصیه‌های او می‌توانید زخم خود را تمیز نگه دارید و تورم آن را کاهش دهید.
پس از بهبودی زخم، ممکن است پزشک روش‌هایی مانند فیزیوتراپی یا کرادرمانی را به شما توصیه کند. فیزیوتراپی به شما کمک می‌کند تا قدرت، تعادل و دامنه حرکتی خود را دوباره به دست آورید. کاردرمانی نیز باعث می‌شود تا بدن خود را تنظیم کنید و بتوانید فعالیت‌های مهم روزانه را بدون کمک دیگران انجام بدهید. این درمان‌ها اغلب به طور کامل یا جزئی از طریق برنامه‌های بیمه درمانی دولتی یا خصوصی پوشش داده می‌شوند.
برخی از افراد نیز ممکن است دچار درد فانتوم شوند. این درد در واقع احساس درد بخشی از بدن است که دیگر وجود ندارد. برای این درد روانی نیز درمان‌های مختلفی وجود دارد. بنابراین، در صورتی که درد فانتوم را تجربه می‌کنید، موضوع را حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
دستگاه تست قند خون اینفوپیا مدل ایزی گلوکو به همراه نوار تست قند خون مجموعه ۵۰ عددی
کلام آخر
زخم پای دیابتی یکی از عوارض بیماری دیابت است. اگر از این زخم به‌خوبی مراقبت نکنید، ممکن است در نهایت پزشک مجبور شود بخشی از پای شما را قطع کند. برای مراقبت از این زخم و پیشگیری از ایجاد آن لازم است که سبک زندگی خود را تغییر دهید.