هر ساله با شروع فصل امتحانات، عده‌ای از دانش‌آموزان به بهانه داشتن زمان بیشتر برای درس خواندن یا بیدار ماندن، تحت تاثیر تبلیغات سو برای افزایش تمرکز به مصرف برخی از داروها روی می‌آورند؛ داروهایی که بعضا بدون اطلاع از عوارض و نحوه مصرف آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همشهری آنلاین: مهناز عباسیان: هر ساله با شروع فصل امتحانات، عده‌ای از دانش‌آموزان به بهانه داشتن زمان بیشتر برای درس خواندن یا بیدار ماندن، تحت تاثیر تبلیغات سو برای افزایش تمرکز به مصرف برخی از داروها روی می‌آورند؛ داروهایی که بعضا بدون اطلاع از عوارض و نحوه مصرف آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. حالا که فعالیت دانش آموزان در فضای مجازی بیش از گذشته شده و فرصت کمتری برای درس خواندن دارند، باید بیشتر حواس مان به دوپینگ شب امتحانی باشد. در همین زمینه سراغ مسعود شکوهی مدیرکل اسبق امور تربیتی، مشاوره و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش تا به عنوان یک مشاور با تجربه و کارشناس این حوزه توصیه‌هایی ارائه دهد.
باورهای غلط برای افزایش تمرکز
در سال‌های اخیر، شاهد افزایش سوءاستفاده از مواد اعتیادآور بین دانش‌آموزان، به‌ویژه در ایام امتحانات، به‌عنوان راهی برای افزایش تمرکز و غلبه بر استرس امتحانات هستیم. این پدیده نگران‌کننده، ریشه در عوامل متعددی دارد از جمله:
فشارهای روانی و تحصیلی: رقابت شدید درسی، نگرانی از نمرات و انتظارات بالا از سوی خانواده و مدرسه، می‌تواند منجر به اضطراب و استرس شدید در دانش‌آموزان شود.
کمبود آگاهی: بسیاری از دانش‌آموزان اطلاعات کافی در مورد عواقب خطرناک سوء‌مصرف مواد اعتیادآور ندارند و به‌دنبال راه‌حل‌های سریع و آسان برای مشکلات خود هستند.
دسترسی آسان به مواد: در برخی موارد، دسترسی به مواد اعتیادآور، به‌ویژه در فضای مجازی، آسان‌تر از همیشه شده است.
تبلیغات فریبنده: برخی از سودجویان از طریق تبلیغات غیرواقعی و فریبنده، مواد اعتیادآور را به‌عنوان راه‌حلی برای افزایش تمرکز و حافظه به دانش‌آموزان معرفی می‌کنند.
چند توصیه به دانش‌آموزان
* انتخاب روش‌های سالم به جای راه‌حل‌های کاذب: مطالعه منظم، خواب کافی، تغذیه سالم و ورزش، نقشی کلیدی در افزایش تمرکز و حافظه دارند.
چند توصیه به والدین
* مطالعه درباره مواد اعتیادآور: در مورد عواقب جسمی، روحی و اجتماعی مصرف مواد اعتیادآور تحقیق کنید و این اطلاعات را با فرزندانتان به اشتراک بگذارید.
* کمک تخصصی از مشاوران تحصیلی و پزشکی: اگر نگران سلامتی فرزندتان هستید، از یک مشاور یا روانشناس مجرب کمک بگیرید.
* تقویت ارتباط با فرزندان: با فرزندتان در مورد نگرانی‌ها و مشکلاتش صحبت کنید و به او نشان دهید که در کنارش هستید.
* آموزش مهارت‌های مقابله با استرس: به فرزندتان کمک کنید تا راه‌های سالم برای مقابله با استرس و اضطراب را یاد بگیرد.
نقش مدارس در پیشگیری از این خطرات
* آموزش پیشگیری از سوء‌مصرف مواد اعتیادآور: مسئولان مدارس باید برنامه‌های آموزشی منظمی برای آگاه‌سازی دانش‌آموزان در مورد خطرات سوء‌مصرف مواد اعتیادآور داشته باشند.
* ارائه خدمات مشاوره: در دسترس بودن مشاوران و روانشناسان در مدارس به‌ویژه در فصل امتحانات می‌تواند به دانش‌آموزانی که در معرض خطر سوء مصرف مواد هستند کمک کند.
* ایجاد محیطی امن و حمایتی: مسئولان مدارس باید فضایی را ایجاد کنند که در آن دانش‌آموزان احساس امنیت و حمایت کنند و درصورت نیاز به کمک، به آنها مراجعه کنند.
* همکاری با خانواده‌ها: مسئولان مدارس باید با خانواده‌ها همکاری نزدیکی داشته باشند تا از خطرات سوء مصرف مواد اعتیادآور و راه‌های پیشگیری از آن آگاه شوند.
قرص‌های شب امتحانی چه بلایی سر افراد می‌آورد
برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان شایعاتی درباره داروهای محرک تجویزی شنیده‌اند که این داروها به لحاظ علمی می‌تواند به آنها در تمرکز حواس و عملکرد بهتر آن کمک کند. گاه به این داروها «قرص‌های شب امتحان» نیز گفته می‌شود. این افراد تحت‌تأثیر این اشتباه هستند که چون این داروها به دستور پزشک تجویز می‌شوند بنابراین سالم یا ایمن‌تر از مواد غیرقانونی هستند، درحالی‌که مصرف خودسرانه آنها عواقب جدی برای فرد مصرف‌کننده دارد و ضمناً این داروها برای افرادی که به آنها تجویز نشده است، بسیار خطرناک و زیان‌آور است. رایج‌ترین این داروهای محرک، ریتالین با نام تجاری مِتیل فنیدات است که برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالانی که دارای فعالیت زیاد غیرطبیعی هستند یا با اختلال کم‌توجهی-بیش فعالی (ADHD) مواجهند، تجویز می‌شود. این ماده سیستم مرکزی عصبی را تحریک می‌کند و اثرات مشابهی با سایر محرک‌ها دارد اما از آمفتامین اثری کمتر و قوی‌تر از کافئین دارد. اصطلاح رایج برای ریتالین، «آناناس» است.
تشنج و افسردگی شدید، نتیجه مصرف خودسرانه ریتالین
مهدی خواجوی، متخصص مغز و اعصاب درخصوص عوارض قرص ریتالین توضیح می‌دهد: ریتالین ترکیبی آمفتامینی است که محرک مغز بوده و باعث افزایش تمرکز می‌شود. این دارو برای درمان کودکان و نوجوانان با بیش‌فعالی و کاهش تمرکز ADHD به‌کار می‌رود و آنها را آرام می‌کند. افراد با این بیماری هرگز نسبت به اثرات این دارو مقاوم نمی‌شوند، اما افراد معمولی که این اختلال را ندارند به‌تدریج نسبت به اثر آن مقاوم شده و اگر در ماه اول مصرف مثلا با یک قرص تمرکزشان زیاد می‌شد به‌تدریج باید تعداد بیشتری قرص را برای به‌دست آوردن اثری که در روز اول از آن به‌دست آوردند، مصرف کنند. کمترین عارضه مصرف زیاد این قرص تشنج است. ریتالین ذخایر سروتونین و نوراپی‌نفرین مغز را به‌طور زیادی آزاد می‌کند؛ با مصرف این ذخایر حیاتی مغز، بعد از گذشت چندماه فرد افسردگی بسیار شدیدی را تجربه می‌کند که نسبت به همه داروهای ضدافسردگی مقاوم است. فرد روزهای سیاهی را تجربه می‌کند تا به‌تدریج مغز دوباره ذخایر خود را بازیابی کند. بنابراین مصرف ریتالین به بهانه امتحان توجیه علمی ندارد.
بایدها و نبایدهای شب امتحان
اضطراب امتحان، مشکلی است که اغلب دانش‌آموزان به آن دچار هستند. یکی از دلایلی که دانش‌آموز مضطرب می‌شود، تأکید والدین برای گرفتن نمره بالاست. به‌ویژه که امسال در مقطع متوسطه دوم آزمون‌ها به‌صورت نهایی برگزار می‌شود و مستقیم در قبولی کنکور آنها مؤثر است. همین، دانش‌آموز را دچار استرس می‌کند که اگر کمتر از نمره دلخواه پدر و مادر کسب کنند مورد سرزنش قرار می‌گیرند. کارشناسان توصیه می‌کنند به جای تأکید بر نمره ۲۰ به توانمندی فرزندشان نگاه کنند. دانش‌آموزی در درس هنر موفق است و دیگری در درس ریاضی پس بهتر است که خانواده‌ها امید و انگیزه را به فرزندانشان القا کنند که در اینجا نقش مادران خیلی پررنگ است.
دلیل دوم استرس دانش‌آموزان نداشتن برنامه‌ریزی صحیح است. دانش‌آموز در ایام سال وقت خود را به بطالت گذرانده و حالا شب امتحان می‌خواهد همه درس‌های داده شده را در ذهن خود جای دهد. با برنامه‌ریزی درست می‌توان در مدت زمان کم بهترین بازدهی را داشت. چه خوب که در فصل امتحان خانواده‌ها از رفت‌وآمدها و مهمانی‌های غیرضروری جلوگیری کنند. فضای آرامی را در خانه مهیا کنند تا دانش‌آموز به دور از تنش ذهنش را برای درس خواندن مهیا کند. البته خوردن بعضی از مواد خوراکی در تقویت حافظه و کاهش استرس بی‌تأثیر نیست. بهتر است والدین در روزهای امتحان شیر گرم، سبزی‌های معطر مثل ریحان و نعنا، کشمش، دانه‌های مغزدار مثل بادام، نخودچی، کشمش، فندق، پسته،گردو، سیب و خرما برای فرزندان خود تهیه کنند.