حوضچه هایی پر از ماهی های رنگارنگ، گلدان های بزرگ و کوچک که به موازات خیابان ردیف شده بودند، چراغ‌های نفتی و زنبوری و ریسه‌های رنگارنگ به پهنای کوچه‌ها و سردر دکان‌ها، طبق‌های بزرگ پر از نقل و شیرینی در کنار آینه و شمعدان، تنها گوشه‌ای از تصاویر برپایی جشن‌های نیمه شعبان در سال‌های دور تهران است.
همشهری آنلاین– شهره کیانوش راد: مرحوم حاج احمد تهرانی، ۷۷ سال پیش همراه برادر خود مرحوم آیت الله شیخ محمد تهرانی، هیئت قائمیه تهران را تاسیس و جشن نیمه شعبان را با آذین بندی و نصب طاق نصرت در خیابان به صورت مردمی برگزار کرد. توزیع سکه یادبود و جعبه های شیرینی میان شرکت کنندگان از مراسم ویژه این هیئت است که هر سال طی دو روز به یاد ماندنی از جشن های با شکوه این هیئت است. نصرالله حدادی، تهران پژوه برایمان می گوید که جشن های نیمه شعبان در دوران قاجار و بعد از آن چگونه برگزار می شد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
جشن های خیابانی نیمه شعبان
نصرالله حدادی تهران پژوه می گوید: «تا پیش از انقلاب مشروطه، جشن نیمه شعبان و عید مبعث فقط در دربار برگزار می شد و برای مردم جایگاهی قائل نبودند اما بعد از انقلاب مشروطه به صورتی مردمی و در کوچه و خیابان نیز برگزار می شد. در خاطرات اعتماد السلطنه آمده است که در روز میلاد امام زمان(عج) در درون دربار جشن می گرفتند. در نیمه دوم سلطنت ناصرالدین شاه نیز جشن نیمه شعبان در درون دربار برگزار می شد. اما در دوران مشروطیت، نصب طاق نصرت در خیابان های تهران رواج یافت. »
او درباره مشارکت مردم در برپایی این جشن مذهبی می گوید: «جشن ها به صورت خیابانی نبود و اعیان و ثروتمندان یا بازاریان در خانه های خود جشن هایی برپا می کردند. از سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۱۴ جشن های مردمی نیمه شعبان در خیابان برگزار می شد، اما از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ پهلوی اول برگزاری این جشن ها در خیابان را ممنوع کرد و بعد از سقوط پهلوی اول، برگزاری جشن های خیابانی نیمه شعبان توسط بازاریان ادامه یافت.»
خوشنویسی با پنبه
حدادی در ادامه می گوید: «یکی از رسم های جالب آن زمان چیدن گلدان در کنار جوی و خیابان بود. من به یاد دارم که مردم گلدان هایی را در دو طرف جوی و دو طرف کوچه ردیف می گذاشتند. نصب قالیچه به دیوار و محل برگزاری جشن هم یکی دیگر از رسم های آن زمان بود. روی قالیچه را با استفاده از پنبه، خوشنویسی می کردند و جملاتی در وصف میلاد مهدی موعود (عج) می نوشتند. بازاریان نقش پررنگی در برپایی جشن نیمه شعبان داشتند. معمولا میان کسبه میدان بار امین السطان و بازاریان اختلافاتی وجود داشت اما نیمه شعبان که می شد همه با هم مشارکت می کردند و از میدان قیام فعلی(میدان شاه سابق) تا میدان بار امین السلطان آذین‌بندی می شد. در دهه ۳۰ هنوز برق وجود نداشت، اما بعد از آن نصب ریسه های رنگی در خیابان هم رواج یافت. مردم چراغ های سفید را با استفاده از قوطی های رنگی، به رنگ های مختلف قرمز، آبی و زرد و سبز در می آوردند و می گذاشتند تا خشک شود. روز نیمه شعبان با ریسه های چراغ رنگ شده خیابان و کوچه ها را آذین‌بندی می کردند. »
وقتی رضا خان جشن های نیمه شعبان را ممنوع کرد
در اوایل سلطنت رضاخان جشن های نیمه شعبان هر سال برگزار می شد، اما این شور و هیجان بیشتر در اطراف بازار بود. کسبه بازار در کنار حجره هایشان آینه و شمعدان و سینی های نقل و شیرینی می گذاشتند. محلی را هم برای مداحی اختصاص می دادند تا مداحان مدیحه سرایی کنند. مردم هم هر کس که می توانست به بازار می آمد و با ابراز شادمانی در مراسم جشن میلاد حضرت مهدی(عج) شرکت می کردند. برگزاری جشن ها به این شیوه تا اواخر سلطنت رضا خان ادامه داشت، تا زمانی که مسئله کشف حجاب پیش آمد و کم کم اجازه وعظ و مداحی در مراسم مذهبی داده نشد. اوایل سلطنت محمد رضا پهلوی، سخت گیری هایی برای برگزاری مراسم جشن و شادمانی در روزهای میلاد ائمه به ویژه جشن میلاد امام زمان(عج) اعمال می شد اما طبیعی بود که نمی توانستند با اعتقادات مذهبی مردم مقابله کنند. برای همین بود که کسبه بازار جشن نیمه شعبان را در داخل منازل بزرگان بازار برگزار می کردند.
جشن های باشکوه هیئت قائمیه
مرحوم حاج احمد و برادرش آیت الله شیخ محمد تهرانی از شناخته شده ترین افرادی هستند که جشن های نیمه شعبان را به صورت خیابانی در تهران برگزار کردند. تاسیس هیئت قائمیه تهران به سال ۱۳۲۵ شمسی برمی گردد، اما آن زمان اعضای هیئت محل ثابتی برای برگزاری مراسم نداشتند و جشن ها در منازل برگزار می شد. سال ۱۳۳۳ مرحوم حاج احمد و برادرش آیت الله شیخ محمد تهرانی تصمیم گرفتند جشن ها را از منازل به خیابان ها بکشانند تا حال و هوای جشن و شادمانی در کوچه و خیابان هم دیده شود و همه مردم بتوانند در این جشن نیمه شعبان شرکت کنند. ۳ سال متوالی جشن ها را در خیابان خراسان، خیابان گار ماشین و ساختمان معروف به ایستگاه ماشین دودی، برگزار می شد. مرحوم حاج حبیب الله زاهدی (ره) هم منزلشان را در کوچه تنکابنی در اختیار هیئت قرار داده بود. مردم سرتاسر طول کوچه را با کاغذ های رنگی و لامپ های پایه دار نفتی تزئین می کردند.
حاج احمد تهرانی از موسسان هیئت قائمیه بهمن ۱۴۰۲ در ۱۰۵ سالگی درگذشت و اکنون پسرش حاج عباس تهرانی از متولیان برپایی جشن نیمه شعبان در حسینیه قائمیه در قیطریه است. او می گوید: «سال ۱۳۷۷ هجری قمری، مسجد صدریه واقع در خیابان خراسان، خیابان رسام برای هیئت قائمیه ساخته شد و فعالیت های هیئت قائمیه شکل جدی تری به خود گرفت. مرحوم آیت الله تهرانی از این فرصت برای افشاگری خیانت های حکومت وقت استفاده می کرد . سال ۱۳۳۶ اولین سالی بود که جشن نیمه شعبان در مسجد صدریه برگزار شد. اولین طاق نصرت برای جشن نیمه شعبان نیز توسط هیئت قائمیه نصب شد. این طاق نصرت به پهنای خیابان ۱۷ شهریور کنونی و به عرض۲۰ متر و ارتفاع ۱۱ متر از جنس آهن ساخته شد و در سرمای زمستان آن سال با کمک اهالی و کسبه و با دست و بدون داشتن وسایل ماشینی آماده و در خیابان نصب شد. بعد ها از سایر محله های تهران می آمدند و سفارش ساخت طاق نصرت را می دادند به طوری که سال های بعد در تیردوقلو، ایستگاه ناصری، سرپل تجریش، خیابان خراسان و… در روز نیمه شعبان طاق نصرت نصب می شد.»
توزیع هدیه همراه جعبه شیرینی
پذیرایی از میهمانان در جشن میلاد نیمه شعبان با شیرینی هایی که آن سالها رواج داشت انجام می شد. با مشارکت مردم، شیرینی حاجی بادام یزدی را در بسته های ۱۰۰ گرمی آماده می کردند و آن ها را در جعبه های بزرگ ۲۰ عددی بسته بندی می کردند. این جعبه ها به هیئت و دسته هایی که از سرتاسر تهران برای شرکت در جشن می آمدند، اهدا می شد. در هر بسته هم سکه ای گذاشته می شد. استقبال مردم در پایان مراسم این شعر را می خواندند: هیئت قائمیه معجر کرد در پذیرایی و چراغانی/ سکه زد در جهان به نام امام زمان(عج) / کرد روشن دو چشم ایرانی
سکه ها تاریخ ضرب داشت. تاریخ ضرب سکه ها ۱۳۳۷ شمسی مصادف با ۱۳۷۸ قمری و جنس آن ها ۵۰ درصد نقره و ۵۰ درصد طلا بود. سکه ها در ضرابخانه تهران ضرب می شد. این نوع سکه ها به همه داده می شد اما تعدادی هم سکه طلا به وزن و اندازه یک لیر تمام، ضرب می شد که به مداحان داده می شد. این کار تا اوایل انقلاب ادامه داشت و از آن سال به بعد ضرب سکه به دلیل گران شدن نقره متوقف شد و متولیان هیئت قائمیه در صدد شدند تا هدایایی دیگر را جایگزین کنند. برای نمونه یک سال ۱۷۰ هزار جاکلیدی هایی را سفارش دادند که در کشور دانمارک ساخته می شد. تهیه کتابچه های حاوی احادیث، فتواهای مراجع، برچسب های حاوی شعارهای مذهبی و پوسترها و بسته های فرهنگی دیگر از دیگر هدایای جشن نیمه شعبان بود. هر سال قبض هایی را با عنوان «میلاد» تهیه می شد و مردم در حد توان و هرچه قدر که در وسعشان بود، برای تدارک جشن اهدا می کردند. هدایا و نذورات آنقدر زیاد بود که هیچ وقت نیاز به کمک های دولتی نبود.
از بازار تا شمیران
فعالیت های هیئت قائمیه در مسجد صدریه بیش از ۲۷ سال ادامه داشت. به دلیل حضور بیش از حد جمعیت، امکانات آن مسجد دیگر پاسخگو نبود و لازم شد تا متولیان هیئت به فکر مکانی وسیع‌تر باشند. حاج آقا تهرانی، مسجد را در اختیار اهالی قرار داد و مکانی را در خیابان شریعتی بالاتر از پل رومی در کوچه نبوی به مساحت ۱۵۶۰ متر مربع خریداری کرد. تا زمان آماده شدن حسینیه، جشن در محل های مختلفی برگزار می شد. در سال ۱۳۵۹ جشن نیمه شعبان در مکان وسیعی در تقاطع خیابان ولی عصر(عج) برگزار شد. سال بعد با موافقت مسئولان در محوطه کاخ گلستان جشن نیمه شعبان برگزار شد. پس از آن برای ۳ سال متوالی یعنی سال های ۶۱ تا ۶۳ در محوطه پارک دانشجو جشن میلاد امام زمان(عج) برگزار شد. در سال ۶۷ هم برای دور بودن از خسارات موشک باران تهران در جنگ تحمیلی، جشن در مشهد مقدس برگزار شد. بعد از آن در تهران و در ۲ منزل اخوان کاشانی در خیابان پاسداران جشن ها برگزار شد تا اینکه محل فعلی در کوچه نبوی خریداری شد و هیئت قائمیه به این مکان در قیطریه، خیابان شریعتی، کوچه نبوی نقل مکان کرد، محلی که هر سال در ایام سوگواری سالار شهیدان و به ویژه مراسم جشن میلاد مهدی موعود(عج) پذیرای جمع کثیری از عاشقان به آن امام بزرگوار است.
برگزاری جشن نیمه شعبان مختص آقایان و بانوان
برگزاری جشن نیمه شعبان هر سال در حسینیه قائمیه برگزار می شود. حاج عباس تهرانی می گوید:« جشن ها در دو روز برگزار می شود. روز نیمه شعبان هر سال به برگزاری جشن ویژه آقایان اختصاص دارد و از ساعت ۱۰ تا ۱۲ پذیرای آقایان هستیم و دو روز بعد از نیمه شعبان جشنی مختص بانوان از ساعت ۳ تا ۶ برگزار می شود. »