هجوم ماهی تیلاپیا به تالاب‌های هورالعظیم و شادگان آسیب‌های جبران ناپذیر به زیستگاه‌های آبی ارزشمند جنوب کشور وارد کرده و جمعیت ماهیان بومی خوزستان را در این دو تالاب بین المللی به شدت کاهش داده است.
همشهری آنلاین – مجید جباری: یگان حفاظت تالاب هورالعظیم با مشارکت صیادان محلی چندی قبل بیش از یک میلیون قطعه ماهی مهاجم «تیلاپیا زیلی» را در تالاب هورالعظیم معدوم کرد، اما آنطور که کارشناسان به همشهری آنلاین می‌گویند، حذف فیزیکی به عنوان تنها راه کنترل جمعیت این آبزی مهاجم بسیار دشوار است و زحمت زیاد دارد. اما منجر به صفر شدن جمعیت این گونه نمی‌شود و تنها راه مقابله با آن، جلوگیری از راه پیدا کردن به زیستگاه‌های آبی طبیعی است.
مسئول یگان منطقه حفاظت شده تالاب هورالعظیم با اشاره به معدوم کردن بیش از یک میلیون قطعه ماهی تیلاپیا در تالاب هورالعظیم گفت: گونه‌های دیگری از ماهی «تیلاپیا» با ویژگی تهاجمی و دارا بودن زمینه تبدیل به آفت در پهنه‌های آبی استان خوزستان مشاهده شده که درحال تکثیر و پراکنش است.
علی سجاد جلالی درگفت‌وگو با همشهری آنلاین افزود:« تالاب هورالعظیم به عنوان یکی از تالاب‌های ارزشمند کشور طی سال های قبل و در طول یک سال صیادی، هزاران تن ماهی از آن صید می شد. اما ورودی آب طبیعی اندک به تالاب موجب شده تا گونه‌ای مانند تیلاپیای زیلی در آن استقرار پیدا کرده و به عنوان یک آفت عمل کند.حذف کامل گونه‌های غیر بومی غیر ممکن است. تا هر زمان که این گونه‌ها در محیط جدید باشند تاثیرات منفی خود را روی اکوسیستم و همچنین اثرات اقتصادی و اجتماعی خود دارند و در حال حاضر با روش‌های موجود تنها می‌توان جمعیت آن‌ها را کنترل کرد تا از آسیب‌ها کاسته شود.»
آموزش مردم برای برخورد با ماهیان غیر بومی
مسئول یگان منطقه حفاظت شده هورالعظیم با انتقاد از پرورش ماهی تیلاپیا و دیگر گونه های غیر بومی در ایران گفت:« اگر از ماهی‌های ارزشمند بومی تالاب هورالعظیم مانند ماهیان بنی، شیربت، گطان، برزم و شلیج که زمانی سهم قابل توجهی در صادرات داشته‌اند حفاظت و ذخایر آن‌ها احیا شود توسعه، تکثیر و پرورش این گونه‌ها قطعا فواید اقتصادی بسیار فراتر از توسعه گونه‌های غیر بومی در کشور خواهد داشت.»
سجاد جلالی ادامه داد: «یگان منطقه حفاظت شده هورالعظیم امروز در صدد کنترل گونه‌های غیربومی، احیای گونه‌های بومی و اکوسیستم‌های طبیعی و همچنین آموزش مردم محلی در قبال چگونگی برخورد با گونه‌های غیر بومی است و نتیجه آن طی ۵ ماه نخست سال با استفاده از روش صید ماهی تورپرتابی (سالیک) توسط صیادان محلی، زنده گیری و معدوم سازی بیش از یک میلیون ماهی مهاجم تیلاپیا زیلی است.»
مسئول یگان منطقه حفاظت شده هورالعظیم گفت:«در تحقیقات صورت گرفته مشخص شد که در مدت زمان کوتاه، گونه مهاجم تیلاپیا توانسته به بسیاری از زیستگاه‌های آبی استان وارد شود و در برخی از مناطق مانند تالاب شادگان و هورالعظیم به فراوان‌ترین گونه تبدیل شده و عرصه را برای گونه‌های ارزشمند بومی تنگ کرده است. در حال حاضر این گونه مشکلات بسیار زیادی را برای افراد محلی و صیادان بومی ایجاد کرده به طوری که از نظر اقتصادی صید آن مقرون به صرفه نبوده و با تاثیرات منفی که بر سایر ماهیان بومی استان گذاشته مشکلات این قشر را دو چندان کرده است.»
مقصر ورود تیلاپیا به زیستگاه‌های طبیعی کیست؟
عضو هیات علمی دانشگاه و نائب رئیس انجمن ماهی شناسی ایران در این باره گفت:« بیش از ۲۰ سال قبل تیلاپیای زیلی نخستین بار درتالاب هورالعظیم خوزستان دیده شد. عده‌ای شیلات را مقصر ورود ماهی تیلاپیا به آب‌های استان خوزستان می دانند اما شیلات در این سال‌ها منکر آن شده است. برخی دیگر اعتقاد دارند این گونه مهاجم از قسمت عراقی تالاب هورالعظیم وارد هورالعظیم ایران و اکوسیستم‌های طبیعی خوزستان شده است. البته در گذشته شیلات علاقه‌مند به پرورش این گونه در ایران بود که سازمان حفاظت محیط زیست مخالفت خود را در این زمینه اعلام کرده و نسبت به آسیب های ورود این گونه مهاجم به اکوسیستم های بومی ایران هشدار داده است.»
صابر وطن دوست در گفت‌وگو با همشهری آنلاین افزود:«ماهی تیلاپیا در فهرست گونه های مهاجم با شدت تهاجم بالا در دنیا است و می‌تواند گونه های بومی را منقرض کند. سن بلوغ این گونه پایین است و می تواند به سرعت در اکوسیستم های آبی جمعیت پایدار تشکیل دهد. نتیجه حضور پایدار این گونه مهاجم در رودخانه ها و تالاب های آب شیرین خوزستان مثل تالاب‌های بین المللی «هورالعظیم» و «شادگان» هم کاهش شدید جمعیت ماهی‌های بومی و مختل کردن معیشت بومیان و تخریب پهنه های آبی است.»
نائب رئیس انجمن ماهی شناسی ایران بیان کرد:« متاسفانه با وجود ممنوعیت پرورش در کشور، در بسیاری از استان ها به طور غیر قانونی و پنهانی پرورش داده می شود. به گفته یکی از مدیران اسبق سازمان محیط زیست، پرورش ماهی تیلاپیا و حتی جمعیت هایی از گونه‌های مختلف این ماهی مهاجم در برخی اکوسیستم های ۱۴ استان گزارش شده است.»
وطن دوست با بیان اینکه در سال ۱۳۹۷ پرورش ماهی تیلاپیا در ایران ممنوع شد، گفت:« به رغم تلاش هایی که برای رفع ممنوعیت پرورش تیلاپیا در کشور وجود دارد، سازمان حفاظت محیط زیست تاکنون توانسته دربرابر این تلاش ها مقاومت کند. تا جایی که من اطلاع دارم به جز در ۴ استان سمنان، یزد، قم و خراسان جنوبی مجوزی برای پرورش تیلاپیا صادر نشده است.»
زنگ خطر نفوذ تیلاپیا به مخازن سدها
دکترای اکولوژی و عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی هم با اشاره به آسیب‌های ماهی مهاجم تیلاپیا گفت:« بسیاری از ماهیان بومی و برخی از ماهیان پرورشی مانند قزل‌آلا در آب آلوده دچار مرگ‌ومیر می‌شوند. ماهی تیلاپیا اما می‌تواند در آب آلوده هم زادآوری و رشد داشته باشد که بدین ترتیب آلودگی موجود در آب جذب بدن ماهی می‌شود. تیلاپیا در چین در فاضلاب هم دوام آورده است. این گونه یکی از مقاوم‌ترین ماهیان نسبت به آلودگی است.»
اصغر عبدلی در گفت‌وگو با همشهری آنلاین افزود:« دلیل تکثیر سریع تیلاپیا آن است که این گونه تخم‌ها را در دهان نگاه می‌دارد و در نتیجه سایر ماهیان قادر به خوردن تخم های آن نیستند. این رفتار ضریب بقای ماهی مهاجم را در پهنه های آبی بالا می‌برد و همین موضوع راز افزایش انفجاری جمعیت تیلاپیا است؛ رفتاری که بسیاری از ماهی‌های بومی ایران ندارند. نفوذ ماهی تیلاپیا به مخازن آب شرب اما می تواند منجر به رشد بیش از حد جلبک‌ها و کاهش کیفیت آب شود. به همین دلیل سال ۱۳۹۶ وزارت نیرو در نامه‌ای به سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد که ورود تیلاپیا به مخازن آب سدها می‌تواند تهدید کننده باشد. »
با اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست تیلاپیا را در «فهرست گونه‌های گیاهی و جانوری غیربومی مضر به تالاب ها» اعلام کرده است اما هم‌اکنون این ماهی به صورت پنهانی و بدون نظارت سازمان حفاظت محیط زیست و شیلات در کشور جابه‌جا و پرورش داده می‌شود و حتی در بازارهای غذایی ایران نیز خرید و فروش می شود