کاخ سنگی که «خرم» در نظر داشت پس از پایان مراحل ساخت به ولیعهد پهلوی پیشکش کند سرنوشت دیگری پیدا کرد.
همشهری آنلاین– صفورا صادقی: دیوارهای سنگی و بلند نخستین نمایی است که رهگذران خیابان‌های شهرآرا و پاتریس لومومبا هنگام گذر از مجموعه کاخ سنگی با آن مواجه می‌شوند. گفته می‌شود عملیات ساخت این کاخ در زمینی به وسعت ۱۲ هزارمترمربع، به درخواست «رحیم علی خرم» از سرمایه‌داران حکومت پهلوی دوم و صاحب نفوذ در دربار بوده شروع شد. در برخی از اسناد آمده که «خرم» در نظر داشت پس از پایان مراحل ساخت کاخ آن را به ولیعهد پهلوی دوم اهدا کند، اما با بی‌میلی دربار مواجه شد. سال ۱۳۵۲ بیشتر بخش‌های کاخ خرم به بهره‌برداری رسید و مهمانی‌ها و جشن‌های مختلفی در آن برپا می‌شد تا اینکه سرنوشت این کاخ سال ۵۷ دستخوش تغییر و تحول شد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
نصرالله حدادی، تهران شناس، می‌گوید: «عمارت اصلی کاخ از چهار ساختمان داخل هم به شکل دایره و پره‌های گل تشکیل شده است. طراح کاخ یک معمار فرانسوی بود که سه تونل در زیر زمین‌های کاخ طراحی کرده بود، یکی به باغ جلالیه (دانشگاه تهران امروز، برای عبور و مرور امنیتی افراد علمی و نخبه)، دیگری به پادگان جمشیدآباد (ساختمان دژبان مرکزی امروز، برای تردد زندانی‌های سیاسی) و آخری به موزه علوم پزشکی امیرآباد برای انتقال بیماران راه داشت. ظاهرا قرار بود این کاخ علاوه بر کاربرد پذیرایی از مهمانان ویژه سیاسی، خارجی، چهره‌های شاخص و… مرکز امنیتی هم باشد.»
آتش در کاخ سنگی
کاخ تازه ساخته‌شده در یکی از روزهای بهمن ۱۳۵۷، توسط مردمی که به ظواهر طاغوت معترض بودند به کاخ‌سنگی حمله کردند و آنجا را آتش زدند. بعد از یک سال ۱۳۵۸ رهبر انقلاب اعلام کرد که کاخ سنگی به بنیاد واگذار شود.
درحال حاضر ساختمان این کاخ متروکه و فرسوده و بلااستفاده است و تونل‌های زیر زمینی آن‌هم به دلیل ساخت تونل توحید و بزرگراه چمران مسدود شدند. فقط از محوطه حیاط این عمارت به‌عنوان پارکینگ کارکنان بیمارستان رسول اکرم (ص) استفاده می‌شود.
محله‌ی تهران ویلا، نخستین تجربه‌های مدرن‌سازی
«تهران ویلا» همسایه شرقی” شهرآراست. این محله غربی تهران، قسمت شمالی خیابان ستارخان واقع شده است و انتهای آن به خیابان پاک شمالی می‌رسد. تهران ویلا را جزء اولین نمونه شهرسازی نوگرای پایتخت می‌دانند گرچه آنطور که برای این محله پیش بینی کرده بودند به سرانجام نرسید و این طرح در شهرک غرب اجرا و به انجام رسید.
نصرالله حدادی می‌گوید: «در دهه ۳۰ خورشیدی جایی که اکنون محله تهران ویلا و خیابان ستارخان دیده می‌شود، یک منطقه بیابانی بود که کشاورزان در آن گندم و یونجه می‌کاشتند. تا آنکه در سال ۱۳۳۷ خورشیدی زمینی ورزشی در آن جا ساخته شد و با خیابان‌کشی اطراف آن، نخستین سنگ بنای محله‌ی تهران ویلا گذاشته شد. زمین هابه قطعات ۲۵۰ تا ۳۰۰ متری بخش‌بندی شد. کسی که پیشگام ساخت و سازهای آن گستره شد، حسین زارع یزدی نام داشت. او به کمک شریک دیگرش، احمد اسلامی، زمین‌ها را تقسیم بندی کرد و بیشتر آن‌ها را به همشهری‌های یزدی‌اش فروخت. بنیاد پهلوی هم بخشی از خانه‌ها و سازه‌های این محله را ساخت. بنابراین این محله جزء اولین محلات تهران است که اکثر ساکنین اولیه آن را یزدی های مقیم پایتخت تشکیل می‌دهند.»
حدادی می‌افزاید: «برای آنکه محله نوسازی که شکل می‌گرفت، مدرن باشد، خانه‌ها را به شکل ویلایی ساختند و هر واحد دو حیاط داشت به همین دلیل این محله را تهران ویلا نام‌گذاری کردند.
تنها خیابان تهران ویلا تاج نام گرفت؛ همان خیابانی که امروزه ستارخان نامیده می‌شود. در سال ۱۳۵۳ با ساخت پُل تاج، خیابان را نیز آسفالت کردند. از دیگر بخش‌های محله‌ی تهران ویلا، پارک آن است که در دهه پنجاه ساخته شده است. این پارک ۱۵ هزار متر مربع مساحت دارد.»
کلیسای آشوری پنتی کاست
کلیسای آشوری پنتی کاست در محله تهران ویلا در سال ۱۹۵۵ م به پیشنهاد کشیش (تور ما ناصری) بنا شد. وجه تسمیه این کلیسا به این گونه است: پنطی کاست عبدی از اعیاد یهود و به زبان عبری به معانی پنجاهمین است، یعنی پنجاهمین روز از عید که در آن روز روح القدس ظهور می‌کند. به دلیل اینکه تاریخ اتمام ساخت بنا با این روز مصادف شد نام پنتی کاست را روی آن گذاشتند.
مساحت کلیسا ۷۲۰ متر مربع و زیر بنای ساختمان اصلی آن ۱۷۰ مترمربع است. در انتهای زمین و در پشت نمازخانه ساختمان دو طبقه سرایداری با زیر بنای ۱۲۰ مترمربع در هر طبقه قرار دارد. نقشه نمازخانه مستطیل شکل است و در ضلع جنوبی به یک فضای نیم دایره ختم می شود. این فضا محل خواندن خطبه و دعای کشیش است. ورودی کلیسا در ضلع شمالی و دارای طاق رومی است. این طاق بر دو ستون سنگی استوار است. اضلاع شرقی و غربی دارای یک در و چهار پنجره با قوس های هلالی هستند. در نمای خارجی، از اره ای به ارتفاع حدود نیم متر از سنگ تیشه ای کار شده است. مصالح به کار رفته در بنا آجر قرمز رنگ (بهمنی) و ملات آن از ماسه و سیمان است.