خستگی یک شکایت شایع پزشکی است که ممکن است به طور جدی بر کیفیت زندگی افراد تأثیر بگذارد. با وجود بسیاری از دلایل احتمالی، یک اختلال خاص پزشکی به ندرت آشکار می شود. از طرف دیگر معمولا در کنار خستگی، اختلالات خلقی و اضطرابی نیز وجود دارند.
حقایق مهم
خستگی یک واکنش طبیعی بدن و احساس نیاز به خواب و استراحت است. اما زمانی که این خستگی طولانی و پایدار شود فرد دچار خستگی مزمن شده است.
تقریبا 6-7 درصد مردم در زمان معینی خستگی را تجربه می کنند و 24 درصد افراد در طی دوره زندگی خود در برخی مواقع دچار خستگی می شوند. بیش تر مطالعات نشان می دهد که خستگی در زنان رایج تر از مردان است.
یک مطالعه نشان داد که 24 درصد از بیماران مراقبت های اولیه خستگی را یک مشکل اساسی می دانند. یک مطالعه دیگر نشان داد که علت خستگی تنها 10 درصد از بیماران یک کلینیک داخلی، شرایط پزشکی بود.
برخی بیماری ها مانند اختلالات کبد، تیروئید و کم خونی شدید موجب بروز خستگی می شود.
در واقع خستگی مزمن در بازه 6 ماهه فرد را درگیر میکند. بیماری های روانی مانند افسردگی، اختلال هراس و اختلال روان تنی موجب بروز این نوع از ختسگی می شود.
سندرم خستگی مزمن(CFS) ، به عنوان بیماری اختلال عملکرد ایمنی سیستمیک (SEID) نیز شناخته می شود. مطالعات نشان می دهد که تقریبا 15درصد بیماران مبتلا به خستگی مزمن از CFS رنج می برند.
تعریف خستگی
خستگی حالتی است که فرد دچار ضعف، افسردگی و پوچی می شود و باید به این نکته توجه داشت خستگی جسمی و ذهنی دو مقوله جدا هستند. در خستگی جسمی بدن ظرفیت فعالیت خود را از دست میدهند و دامنه فعالیت محدود می شود در صورتی که در خستگی ذهن فرد توانایی تمرکز، حافظه و تصمیم گیری را از دست می دهد.
خستگی با خواب آلودگی و ضعف عضلات متفاوت است. خستگی ناشی از کاهش انرژی جسمی و روانی است در صورتی که خواب آلودگی ناشی از آپنه انسداد خوا است و فرد هوشیار نیست. هم چنین در ضعف عضلانی قدرت عضلات تحلیل میرود.
خستگی مزمن
مدت زمان خستگی می تواند (کم تر از یک ماه)، طولانی مدت (بیش از یک ماه) یا مزمن (بیش از شش ماه) باشد.
1-سندرم خستگی مزمن (CFS)
سندرم خستگی مزمن (CFS) نوعی اختلال است که با خستگی مزمن مشخص می شود، علت مشخصی ندارد و با مشکلات شناختی همراه است. نمونه هایی از مشکلات شناختی شامل نارساخوانی کلامی و مشکلات مربوط به حافظه کوتاه مدت است.
در خستگی مزمن فرد بعد از انجام یک کار کوچک با افت زیاد انرژی روبرو می شود و در صورتی که با مشکلات شناختی همراه باشد
CFS نامیده می شود. علت این بیماری به طور کامل شناخته شده نیست اما برخی معتقدند بیماری های عفونت موجب بروز این نوع از خستگی می شود.. برخی گفته اند که عامل عفونی مسئولCFS ، کلامیدیا پنومونیه است.
هیچ آزمایش تشخیصی خاصی برای CFS وجود ندارد. این تشخیص براساس معیارهای بالینی انجام می شود که توسط تست های غیر اختصاصی خاصی نیز پشتیبانی می شوند. عدم وجود اختلال عملکرد شناختی باید CFS را به عنوان یک تشخیص بالقوه حذف کند.
در سال 2015، معیارهای تشخیصی زیر برای CFS توسط انستیتوی پزشکی (IOM) ارائه شده است:
مدت زمان ابتلا به این نوع خستگی حداقل 6 ماه باشد.
در این نوع از خستگی توانایی مشارکت در فعالیت های شغلی، اجتماعی و یا آموزشی به حداقل میرسد.
با استراحت این خستگی برطرف نمی شود.
خواب بی کیفیت
2- خستگی مزمن ایدیوپاتیک
اولین قدم در ارزیابی بیماران مبتلا به خستگی مزمن، غربالگری یک بیماری اساسی پزشکی یا روانی است. اگر چنین اختلالی پیدا نشود و بیمار معیارهای سندرم خستگی مزمن (CFS) را برآورده نکند، ممکن است او را دچار خستگی مزمن ایدیوپاتیک بدانیم. کلمه ایدیوپاتی بیانگر یک علت اساسی ناشناخته است.
میزان ناتوانی و نیاز به مراقبت های بهداشتی برای بیماران مبتلا به خستگی مزمن ایدیوپاتیک و CFS مشابه است.
3-فیبرومیالژیا
در سندروم فیبرومیالژیا درد در قسمت اعظمی از بدن همراه با خستگی وجود دارد. همچنین مبتلایان به این سندروم دچار مشکلات شناختی نیز میشوند.
سال هاست که فیبرومیالژیا به عنوان یک بیماری بحث برانگیز در نظر گرفته شده است. در اکثر موارد، در موارد معاینه جسمی غیر از حساسیت به لمس در مناطقی که تحت تأثیر قرار گرفته اند، ناهنجاری مشاهده نمی شود.
یافته های آزمایشگاهی و رادیوگرافی طبیعی است. بنابراین، نقش بیماری ارگانیک مورد تردید قرار گرفته است و غالبا فیبرومیالژیا از جنبه روانی یا روان تنی مطالعه می شود. تصویربرداری مدرن از مغز بینش جدیدی در مورد مکانیسم های درگیر در فیبرومیالژیا ارائه کرده است.
تحقیقات اخیر حاکی از آن است که فیبرومیالژیا نوعی اختلال در تنظیم درد است و آن را با تغییرات در فعالیت مغز پیوند می دهد.
خستگی ناشی از شرایط اساسی پزشکی
خستگی ممکن است در اثر شرایط اساسی پزشکی ایجاد شود. با این حال، در بین بیماران مبتلا به خستگی مزمن، تنها بخش کمی (تقریبا 10درصد) دارای یک اختلال پزشکی اساسی هستند.
مطالعات آزمایشگاهی شامل: شمارش کامل خون، صفحه شیمیایی (الکترولیت، گلوکز، آزمایش عملکرد کلیه و کبد)، هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) و کراتین کیناز در صورت وجود درد یا ضعف در عضلات می باشند.
غربالگری برای عفونت ویروسی مخفی هپاتیت C و همچنین غربالگری برای HIV ممکن است گاهی اوقات مناسب باشد. این آزمایشات باید شایع ترین اختلالات پزشکی را نشان دهند که به طور بالقوه باعث خستگی شوند.
4- کم خونی
کم خونی وضعیتی پزشکی است که تعداد گلبول های قرمز در خون کاهش می یابد و فرد مبتلا با کاهش انرژی و خستگی روبرو می شود. معمولا فقر آهن موجب بروز کم خونی می شود و عواملی همچون خونریزی های شدید براثر قاعدگی، زخم و یا تومورهای گوارشی به وجود می آید.
همچنین کمبود ویتامین های همچون ویتامین B12 و فولات موجب بروز کم خونی می شود.
بیماری های دیگر همچون لوسمی و میلوفیبروز موجب اختلال عملکرد مغز استخوان شده و کم خونی را به دنبال دارد.
5-کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید زمانی بروز میکند که دو هورمون T3 و T4توسط غده تیروئید به اندازه کافی تولید نشود. مهمترین نشانه این اختلال خستگی است و به دنبال آن کوفتگی عضلات، خستگی، افسردگی و ضعف در عملکرد حافظه رخ می دهد.
غده هیپوفیز با افزایش ترشح هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) به کاهش سطح T3 و T4 پاسخ می دهد. کم کاری تیروئید معمولا با افزایش سطح TSH خون مشاهده می شود. درمان کم کاری تیروئید با هورمون مصنوعی تیروئید معمولا ساده، ایمن و مؤثر است.
6-دیابت ملیتوس یا مرض قند
در بیماران دیابتی به واسطه عدم تعادل در قند خون ممکن است علائمی مانند خستگی، ضعف و بی حالی وجود داشته باشد بنابراین قند خون خود را چک کنید.
افراد مبتلا به دیابت خستگی مزمن را نیز تجربه میکنند و معمولا به آن خستگی دیابت میگویند و صرفا به تعادل قند خون مربوط نیست.
7-سایر اختلالات غدد درون ریز
کم کاری تیروئید و دیابت ملیتوس از جمله اختلالات اندوکرین هستند که موجب خستگی می شوند.
چندین اختلال غدد درون ریز و متابولیک دیگر با خستگی همراه است. نمونه هایی از این بیماری ها عبارتند از: هیپوگنادیسم، هایپرپاراتیروئیدیسم همراه با هایپرکلسمی، نارسایی آدرنال (خستگی آدرنال)، پرکاری تیروئید آپاتیکی، کمبود هورمون رشد و مقاومت به گلوکوکورتیکوئیدها.
8- عفونت های مزمن
عفونت هایی همچون عفونت دریچه قلب، سل، هپاتیت، بیماری های انگلی و عفونت HIVدر بروز خستگی موثر هستند. آزمایشات آزمایشگاهی اضافی ممکن است برای آشکار کردن این اختلالات لازم باشد.
9-اختلالات خود ایمنی
زمانی که محرک های ناشناخته وارد بدن میشوند سیستم ایمنی آنتی بادی هایی تولید میکند که به خود بافت آسیب میرسانند و موجب بروز التهاب در بدن می شود به این گونه بیماری ها اختلالات خودایمنی میگویند.
نمونه هایی از اختلالات خود ایمنی عبارتند از: آرتریت روماتوئید، لوپوس اریتماتوز سیستمیک لوپوس،، بیماری التهابی روده(IBD) ، بیماری اسکلروز متعدد(MS) ، دیابت نوع 1، سندرم گیلان باره، پسوریازیس، بیماری گریوز، تیروئیدیت هاشیموتو، و میاستنی گراویس.
در خستگی ناشی از اختلالات خودایمنی خستگی به حدی شدید است که فرد در انجام کارهای روزانه ناتوان است و موجب اختلال در زندگی روزمره می شود.
10-سرطان
خستگی سرطان یکی از مهم ترین علائم ابتلا به سرطان است. این نوع از خستگی با ضعف، حالت تهوع و استفراغ همراه است و در افراد با سرطان پیشرفته میزان خستگی بیشتر از سرطان در مراحل اولیه است.
خستگی ناشی از سرطان همچنین ممکن است با عوامل دیگری مانند کم خونی، اضطراب، افسردگی و عوارض جانبی درمان مرتبط باشد.
11-اختلالات خواب
همانگونه که در ابتدای مقاله اشاره کردیم خواب آلودگی با خستگی متفاوت است. خواب آلودگی ناشی ازآپنه انسدادی خواب است. فرد در این زمان توانایی هوشیار شدن یا بیدار شدن از خواب را ندارد. درصورتی که در خستگی فرد با کاهش انرژی و توانایی جسمی و ذهنی روبرو می شود. اما نکته قابل تامل این است که خواب آلودگی ممکن است خستگی را به دنبال داشته باشد.
12-بیماری سیستم عصبی مرکزی
چندین بیماری عصبی ممکن است با خستگی همراه باشد. به عنوان مثال، خستگی اغلب یک علامت برجسته در بیماران سکته مغزی، مولتیپل اسکلروزیس و بیماری پارکینسون است.
مهم است که هنگام ارزیابی بیماران با خستگی مزمن، به دنبال علائم یا نشانه های بیماری سیستم عصبی مرکزی باشید.
13-بیماری عصبی عضلانی
خستگی ممکن است در چندین اختلال عصبی عضلانی مانند اسکلروز آمیوتروفیک جانبی(ALS) ، سندرم پس از فلج اطفال(PPS) ، سندرم گیلین باره، نوروپاتی ایمنی، بیماری شارکو ماری توث، میاستنی گراویس (MG) ، میوپاتی متابولیک، میوپاتی میتوکندریایی، دیستروفی عضلانی، دیستروفی فاشیو اسکاپولو هومرال، دیستروفی میوتونیک وجود داشته باشد.
از این رو، هنگام ارزیابی بیماران شاکی از خستگی باید به دنبال ضعف عضلات و علائم بیماری عصبی باشید.
14-اختلالات دستگاه گوارش
بیماری های گوارشی همچون زخم معده، سندروم روده تحریک پذیر، التهابات رود و… ممکن است علائمی همچون خستگی مزمن را بروز دهند.
اما، بیماران مبتلا به اختلالات دستگاه گوارش نیز معمولا شکایات دیگری مانند درد شکم، حالت تهوع، استفراغ، یبوست یا اسهال دارند.
15-اختلالات قلبی عروقی
در صورتی که همراه با خستگی ، تنگی نفس و درد قفسه سینه را تجربه کردید به یک متخصص قلب مراجعه کنید. بیماران مبتلا به نارسایی قلبی اغلب با خستگی مزمن همراه هستند. این بیماری زمانی رخ می دهد که ماهیچه قلب ضعیف است و خون کافی به بافت های بدن نمیرسد. در بعضی موارد، ظرفیت پمپاژ عضله قلب حفظ می شود، اما بطن چپ با کاهش تطابق و آرامش از بین می رود که منجر به افزایش فشار پر شدن در بطن چپ می شود.
شایع ترین علامت حمله قلبی در آقایان و خانم ها درد قفسه سینه یا ناراحتی است. با این وجود، فقط نیمی از خانم هایی که دچار سکته قلبی می شوند درد قفسه سینه دارند. خانم ها بیش تر از آقایان ممکن است درد کمر یا گردن، مشکل سوء هاضمه، سوزش معده، حالت تهوع، استفراغ، خستگی شدید و یا مشکلات تنفسی را گزارش کنند.
نارسایی قلبی ناشی از یک بیماری اساسی قلبی است که باعث آسیب به عضله قلب و یا افزایش سختی بطن چپ می شود. بیماری عروق کرونر قلب، فشار خون بالا، اختلالات دریچه ای و کاردیومیوپاتی گشاد شده شایع ترین دلایل نارسایی قلبی است.
علل روان شناختی خستگی
بیماری های روانپزشکی در 60-80 درصد از بیماران مبتلا به خستگی مزمن وجود دارد.
16-اضطراب و افسردگی
اضطراب و افسردگی از دلایل عمده خستگی است. خستگی معمولا پایدار است اما ممکن است شدت آن متفاوت باشد. حدود سه چهارم بیماران مبتلا به خستگی مزمن اختلالات خلقی یا اضطرابی نیز دارند. حتی گفته شده است که خستگی مزمن نوعی شکل غیرعادی (forme fruste) از اضطراب یا حالات افسردگی است. به عبارت دیگر، خستگی مزمن ممکن است تنها شکل دیگری از اضطراب یا افسردگی باشد.
برخی از افراد مبتلا به افسردگی، کمبود انرژی را گاهی اوقات anergia می نامند. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد افسردگی ممکن است افراد را به خستگی متعاقب مستعد کند. از طرف دیگر، خستگی و افسردگی یافت شده است که به موقع یکدیگر را پیش بینی کرده و تحت تأثیر قرار می دهند.
ارتباط آن ها تا حدودی ناشی از برخی از عوامل خطر رایج است که باعث ایجاد هر دو می شود. برای برخی خستگی در درجه اول به وجود می آید. در یکسری افراد افسردگی اول خواهد بود. اما برای بیش تر افراد، احتمالا نامشخص خواهد بود.
خستگی ناشی از دارو
خستگی معمولا با اعتیاد به الکل و مواد مخدر همراه است. همچنین توسط بسیاری از افراد پس از قطع مصرف این مواد، تجربه می شود. بسیاری از داروهای رایج با ایجاد خستگی مزمن مرتبط هستند.
17- مواد دارویی
برخی داروها عوارض جانبی مانند خستگی را به دنبال دارد:
داروهای فشارخون
دارهای کاهش دهنده کلسترول
آنتی هیستامین
داروهای ضد افسردگی
داروهای ضد روان پریشی
داروهای اپیوئید(تسکین درد)