چند نکته در ابتدا مطلب:
- شب‌ها در بیابان‌ها و کویرها خنک‌تر می‌شود، زیرا رطوبتی وجود ندارد که از خنک شدن سریع زمین جلوگیری کند.
- رطوبت بالای سطح زمین مانند یک عایق و عاملی است که دامنه دما را بین شب و روز تعیین می‌کند.
- یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کویر میزان بارش بسیار کم سالانه است. طبق این تعریف، قطب جنوب یک بیابان محسوب می‌شود.
کویر و بارش
در مورد بحث اول، باید به سراغ تناسب رفت. بهتر است یک منطقه خاص را در نظر بگیرید و دامنه تغییرات دما در روز و شب را با یک بیابان یا کویر مقایسه کنید. در تمامی اقلیم‌های بیابانی یک چیز مشترک است: تقریبا هیچ بارشی در اینجا وجود ندارد.
به عنوان مثال، در بعضی از مناطق کویری تنها ۰.۸۶ میلی‌متر بارش در سال را گزارش کرده‌اند. بنابراین، طبق این گزارش‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که میزان تبخیر در این مناطق بسیار بیشتر از میزان بارش است.
همچنین این موضوع را فراموش نکنید که تمام بیابان‌های جهان لزوما با تپه‌‌های داغ پوشیده نشده‌اند و الزاما در مناطق آب و هوایی نیمه گرمسیری کره زمین قرار ندارند. نمونه واضح برای این مورد، قطب جنوب است. قطب جنوب بزرگ‌ترین بیابان روی کره زمین به حساب می‌آید، در حالی که با شکل تمام بیابان‌ها و کویرهای که تا به امروز عکس‌های آن را دیده‌اید متفاوت است. با این حال میزان بارش سالانه در قطب جنوب، آن را به عنوان بیابان تعریف می‌کند.
بدون تبخیر و تعرق
با این توضیحات، اگر یک منطقه خاص فاقد آب و بارندگی باشد، چه مشکلی برای آنجا به وجود می‌آید؟ در طول روز، خورشید به طور مداوم زمین را گرم می‌کند و دما افزایش می‌یابد. زمینی که از آن صحبت می‌کنیم، زمین‌های بیابانی هستند که در طول روز بسیار گرم می‌شوند. افزایش دما به علت فقدان آب به وجود می‌آید، زیرا هیچ آب یا رطوبتی در محیط وجود ندارد که مقداری از گرما را جذب کند و سپس شروع به تبخیر نماید.
وجود رطوبت و آب در زمان تبخیر آب باعث می‌شود دما تا حد بسیار زیادی در آن منطقه بالا نرود که تقریبا هیچ یک از این موارد در بیابان‌ها و صحراها رخ نمی‌دهد و همین امر باعث می‌شود زمین در طول روز بسیار داغ شود.
علاوه بر این، همانطور که قبلا ذکر کردیم، در بیابان‌ها هیچ درخت و گیاهی وجود ندارد. اما چرا پوشش گیاهی در یک منطقه مهم است؟ وجود درختان و گیاهان در یک منطقه به تبخیر آب کمک می‌کند. در واقع دلیل مهمی که یک منطقه با وجود پوشش گیاهی خنک می‌شود، همین موضوع است.
گیاهان از آب زمین استفاده می‌کنند و آن را از طریق فرایندی به نام تنفس (breathing) تبخیر می‌کنند. در حقیقت گیاهان در فرایند تبخیر به کمک زمین می‌آیند تا دما بیش از حد بالا نرود.
منطقه‌ای بدون عایق
تا اینجا متوجه شدیم که در طول روز بیابان‌ها و کویرها دائما در حال گرم شدن هستند. در نهایت خورشید غروب می‌کند و هوا رو به تاریکی می‌رود. تغییرات دما از اینجا شروع می‌شوند.
با توجه به اینکه در مناطق کویری و بیابانی آب وجود ندارد، بنابراین هیچ تبخیری هم انجام نشده، بنابراین فرایند خنک شدن هوا شروع می‌شود. اما این فرایند معمولا به سرعت انجام می‌شود؛ چرا؟ پاسخ این سوال اینطور خلاصه می‌شود: زیرا رطوبتی در طول شب وجود ندارد.
اگر تبخیر به درستی انجام می‌شد، رطوبت هوا بالا می‌رفت. اما در کویر و بیابان آبی وجود ندارد که تبخیر شود. بنابراین زمین در چنین شرایطی یک جاده صاف و بدون مانع برای خنک یا سرد شدن دارد. در حقیقت می‌توان گفت که تمام دمای انباشته‌شده در طول روز به راحتی می‌توانند، از زمین خارج شوند، زیرا هیچ عایقی در بالای زمین وجود ندارد که آن را از انجام این کار باز دارد.
منبع: worldatlas