اجرای عملیات بتن‌ریزی در محوطه آثار شهر جهانی بیشاپور و برروی آثاری که برخی از آنها لایه‌های اصلی شهر محسوب می‌شوند، اعتراض برخی از فعالان و صاحب‌نظران حوزه میراث فرهنگی را برانگیخت.
به گزارش همشهری آنلاین به نقل از مهر محور باستانی ساسانی تیر ماه سال ۱۳۹۷ در اجلاس میراث جهانی که در کشور بحرین برگزار شد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این محور متشکل از شهر تاریخی بیشاپور، تنگه تاریخی طبیعی چوگان، غار مجسمه شاپور اول ساسانی، مجموعه تاریخی قلعه دختر، آتشکده و شهر گور در شهرستان فیروز آباد و کاخ ساسان در شهر سروستان است. قدمت این آثار به اواخر دوره ساسانی باز می‌گردد. ساسانیان یکی از حکومت‌های قدرتمند پارسی در فاصله سال‌های ۲۲۴ تا ۶۵۸ میلادی بودند.
شهر جهانی ببیشاپور یکی از شهرهای مهم و پر رونق در زمان حکومت ساسانیان بود و یکی از شگفتی‌های معماری تاریخ ایران است. این شهر در فاصله ۲۵ کیلومتری از شهر کازرون و ۱۲۰ کیلومتری شهر شیراز واقع شده است. بیشاپور از دو قسمت تشکیل شده است؛ قسمتی که به ارگ سلطنتی اختصاص دارد و بناهای مهمی مانند معبد آناهیتا، ایوان موزائیک، کاخ به والرین و تالار تشریفات شاپور را در خود جای‌داده است و قسمت عامه‌نشین که شامل مناطقی مانند گرمابه، کاروان‌سرا، بازار و خانه‌های مسکونی می‌شود. این شهر با ساختار جذاب منحصر به‌فرد و بناهای تاریخی‌اش، عظمت و شکوه دوران ساسانی را به بهترین نحو نمایش می‌دهد.
طی روزهای گذشته و با هدف بهسازی مسیرهای عبور و مرور گردشگران، مسیرهای بتنی در برخی از بناهای شهر بیشاپور احداث شده است. گرچه این بتن‌ریزی بر روی لایه‌ای از پلاستیک نازک انجام شده اما برخی از فعالان و صاحب‌نظران میراث‌فرهنگی معتقدند، این عملیات به منظر بنا خدشه وارد کرده و همچنین می‌تواند خطراتی برای آثار بیش از ۱۷۰۰ ساله این شهر داشته باشد.
بتن ریزی در محوطه کاخ بیشاپور منظر بنا را دچار آسیب کرده است
محسن عباسپور، فعال میراث‌فرهنگی گفت: متأسفانه به تازگی شاهد اجرای عملیات بتن‌ریزی در شهر باستانی بیشاپور هستیم. این بتن‌ریزی در حال حاضر به صورت اجرای راه‌عبورهای بتنی به عرض حدوداً یک متر و ارتفاع متغیر ۲ تا ۵ سانتی‌متر در تالار تشریفات، ایوان موزائیک و راهروهای منتهی به این دو بنای ۱۷۰۰ ساله صورت پذیرفته است. در مجموع در حدود ۲۵۰ متر طول راهرو سیمانی اجرا شده که با احتساب عرض‌های متغیر آن، در حال حاضر چیزی نزدیک به ۳۰۰ مترمربع از اصلی‌ترین آثار ساسانی شهر باستانی بی شاپور با سیمان پوشانده شده‌اند.
وی ادامه داد: گرچه گفته می‌شود این کار با هدف بهبود مسیرهای گردشگری صورت پذیرفته اما اولین لطمه را به گردشگری زده است؛ چراکه استفاده از بتن در این اثر، باعث شده منظر بنا دچار آسیب شود. به ویژه که با اتکا به منابع متعدد تاریخی، اطلاعات موجود در سفرنامه‌ها و همچنین یافته‌های ناشی از کاوش‌های سال‌های گذشته، می‌دانیم که اکثر قریب به اتفاق بناهای شهر بیشاپور، از بدنه گرفته تا کف و سقف آنها، با لایه‌های ضخیمی از گچ پوشانده شده بودند. در برخی موارد هم از نماهای سنگی استفاده شده است. حالا اینکه با سیمان و بتن، برای بازدید از این شهر راه عبور درست کنند، کاملاً با بافت و منظر بنا مغایرت دارد.
وی همچنین نسبت به آسیب‌های احتمالی ناشی از اجرای این مسیر بتنی هشدار داد و افزود: بخشی از این بتن‌ریزی در راهروهای شهر بیشاپور اجرا شده است. اجرای این بتن‌ریزی در راهروها، به نحوی است که دو جوی با عرض ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر در دو طرف هر راهرو ایجاد شده است. با توجه به اینکه این راهروها، مسقف نیستند، به دنبال بارش باران در فصول سرد سال، شاهد خواهیم بود که آب باران از سطح بتنی ایجاد شده به پای دیوارها منتقل و جوی‌های آب به راه خواهد افتاد که بی‌تردید باعث تشدید فرسایش و تخریب در آنها خواهد شد.
عباسپور همچنین خاطر نشان کرد: بتن‌ریزی صورت گرفته گرچه بر روی لایه‌ای از پلاستیک انجام شده، اما در هر حال هم وزن قابل توجهی دارد و هم آثار ساسانی موجود در این شهر را با مصالحی پوشانده که در صورت نیاز به کاوش‌های بعدی، چالش‌هایی به همراه خواهد داشت. در نمونه‌های استاندارد، تلاش می‌شود مسیرهای عبور گردشگرها با مصالح موقت مانند سنگ‌ریزه و یا مانند آنچه که در تخت‌جمشید استفاده شده، با چوب بپوشانند، بنابراین اینکه در تخت جمشید مسیر با چوب پوشانده شود و در بیشاپور با بتن، این پرسش را مطرح می‌کند که آیا مسئولان مربوطه تابع استانداردهای دوگانه‌ای در آثار هستند؟
فرسایش شهر بیشاپور این اثر تاریخی را تهدید می‌کند
این فعال میراث‌فرهنگی با اشاره به روند تشدید فرسایش در شهر بیشاپور، خواستار بازنگری در اولویت‌بندی‌های مرتبط با این شهر شد و گفت: بهتر است بازنگری جدی در اولویت‌بندی‌های مربوط به شهر باستانی بیشاپور انجام شود. وضعیت بناهای این شهر نشان می‌دهد که امور مربوط به مرمت و استحکام‌بخشی، اولویت بسیار بالاتری نسبت به سایر مسائل این مجموعه دارند. شهر بیشاپور سال‌هاست که با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند. بسیاری از آثار این شهر نیاز به مرمت اضطراری و استحکام‌بخشی دارند. حتی در طول مسیری که این بتن‌ریزی انجام شده، شاهد هستیم که به تازگی قطعه‌های جدیدی از گچ‌های بنا از دیواره جدا شده‌اند.
عباسپور گفت: در عین حال چنانچه مسئولان مربوطه تأکید فراوانی به بهبود زیرساخت‌های گردشگری دارند و اولویت حضور گردشگر را بالاتر از حفظ آثار می‌دانند، در ابتدا بایستی نسبت به نصب تابلوهای راهنما و ایجاد برخی دیگر از موارد مشابه اقدام کنند. در مرحله نهایی هم چنانچه بخواهند بهسازی مسیر را داشته باشند، بهتر است از مواد و مصالحی استفاده کنند که با محیط هم‌خوانی داشته باشد و به منظر آن ضربه نزند. به عنوان مثال استفاده از گچ که در شهر بیشاپور به وفور به کار رفته، می‌تواند به عنوان یکی از گزینه‌ها بررسی شود. علاوه بر این در منطقه شاپور و کازرون، از گچ برای کف‌سازی نیز استفاده می‌شده است و بنابراین ضروری است بتن‌ریزی اجرا شده هرچه سریع‌تر جمع‌آوری شده و فعالیت‌های این حوزه به صورت جدی بازنگری شوند.
هدف از ایجاد مسیر بتنی در کاخ بیشاپور جلوگیری از تردد پراکنده گردشگران است
محمد ثابت اقلیدی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس نیز به هدف ایجاد مسیر بتنی در شهر تاریخی بیشاپور اشاره کرد و گفت: در مجموعه شهر باستانی بیشاپور به منظور ایجاد مسیر واحد گردشگری و جلوگیری از تردد پراکنده گردشگران در این سایت تاریخی و قدم بر روی بناها و آثار، با رعایت موازین مرمتی و حفاظتی راهروها و مسیری طراحی شده که افراد در مسیری یکسان و مشخص تردد کنند و فشار بر مابقی این عرصه تاریخی به حداقل رسد.
ثابت اقلیدی ادامه داد: این محورها مسیرها به منظور راهنمایی و حضور اصولی گردشگران و بازدید کنندگان در مناطق مختلف تاریخی استان از جمله تخت جمشید طراحی و اجرا شده و نتیجه مطلوبی را به همراه داشته است.
بتن آسیب به آثار تاریخی نمی‌رساند
مدیر کل میراث فرهنگی فارس با تاکید بر اینکه بتن‌ها به آثار تاریخی صدمه‌ای نخواهند زد، گفت: این مسیرهای بتن ریزی شده آسیبی به بناها وارد نخواهند کرد زیرا با جدا کنندهایی مانند لایه‌های پلاستیک و چندین لایه فوم از خاک و بستر شهر تاریخی بیشاپور جدا شده است و برخوردی مستقیمی با زمین ندارد.
وی با اشاره به تأیید و اطلاع سازمان جهانی یونسکو از اجرای همچنین طرح‌هایی گفت: این طرح‌ها چون با هدف حفاظت و به منظور جلوگیری از تخریب آثار تاریخی اجرا می‌شود مانعی نداشته و سازمان متولی همراهی می‌کند.
ثابت اقلیدی ادامه داد: اجرای طرح راهروها و مسیر بتی فشاری بر آثار و بناهای تاریخی وارد نخواهد کرد و تمامی مراحل انجام این امر مبتنی بر نظرات کارشناسی شده و تأیید شورا و کمیته فنی است.
وی در آخر تاکید کرد: هدف از اجرای این طرح و ایجاد مسیر مشخص بتن ریزی شده به منظور رفت و آمد گردشگران و بازدید کنندگان بوده و این امر باعث جلوگیری از تردد پراکنده و تخریب بیشتر آثار تاریخی خواهد بود.
گفتنی است شهر بیشاپور یکی از مراکز مهم ساسانیان محسوب می‌شده است. این شهر حدود ۱۷۰۰ سال پیش به دستور شاپور ساسانی، دومین پادشاه ساسانیان ساخته شد؛ این شهر تاریخی در ۲۰ کیلومتری غرب کازرون به همراه نقش‌برجسته‌های تنگ چوگان و غار شاپور در کازرون، قلعه دختر و کاخ اردشیر فیروزآباد و کاخ ساسانی سروستان، در قالب پرونده «منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس» به عنوان بیست و سومین اثر ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.