هویت تاریخی محله یوسف‌آباد با آسیاب آبی و قبرستان قدیمی این محله گره خورده است.
همشهری آنلاین – ثریا روبهانی: باتوجه به این که بخش وسیعی از زمین‌های کشاورزی این محله زیر کشت گندم بود، ۲ آسیاب آبی «عجایبی» و بادی «گاومیشی» هم در این محله وجود داشت؛ عمر آسیاب گاومیشی به امروز نرسید و از بین رفت و اکنون تونل رسالت در محدوده این آسیاب قدیمی ایجاد شده، ولی آسیاب آبی «عجایبی» به همت خاندان عجایبی مرمت و احیا شد تا هویت تاریخی این محله را برای آیندگان تداعی کند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
حاج سیداسماعیل عجایبی و سید جلال عجایبی از وارثان و حافظان آسیاب آبی یوسف‌آباد هستند. حاج‌اسماعیل حدود ۲ ماه قبل دیده از جهان فروبست، اما سید جلال همچنان این راه را ادامه می‌دهد و برای نگهداشت آسیاب کهنسال تلاش می‌کند. او درباره قدمت این آسیاب می‌گوید: «این آسیاب که زمان قاجار ساخته شده مدتی در اختیار مستوفی‌الممالک بود و او از آسیاب نگهداری می‌کرد. اما از سال ۱۳۲۲ پدرم عرصه آسیاب را خرید و از آن سال در اختیار ما بوده است. قبلا ۲ آسیاب در این محدوده فعال بود؛ یکی با عنوان آسیاب کوچیکه و دومی آسیاب بزرگه که به آن آسیاب «گاومیشی» هم می‌گفتند و آن طرف خیابان بود. البته زمان ساخت بزرگراه رسالت، آسیاب بزرگه از بین رفت. یادم هست این دو آسیاب تمام آرد خبازهای آبادی‌های اطراف، از ونک تا اوین و درکه، را تأمین می‌کرد و روزانه بیش از ۳۰ خروار آرد در آنها تولید و توزیع می‌شد.»
آسیاب را در قسمت گودتری ساخته بودند که آب به آنجا سرازیر می‌شد: «یک تنوره‌ای هم برای آسیاب درنظر گرفته بودند که از طریق مخزن، آب قنات با فشار زیاد داخل تنوره می‌شد و قسمت چوبی زیر آسیاب را می‌چرخاند. در واقع سنگ زیرین ثابت و سنگ رویی می‌چرخید و مسیر آب در قسمت زیر سنگ تعبیه شده بود که آب از طریق آن از آسیاب خارج می‌شد. این آب از انتهای خیابان مستوفی سابق یا همان خیابان شهید اکبری می‌گذشت و به سمت پارک ساعی فعلی به ایستگاه آبشار می‌رفت و از آنجا هم به سمت پایین جاری بود. در آنجا یک قهوه‌خانه به نام کافه «علی‌خان» قرار داشت و کسانی که می‌خواستند از تهران به سمت شمیرانات بروند، آنجا اتراق می‌کردند؛ آن محدوده به‌خاطر این آبشار جای باصفایی بود.»
از آسیاب که نماد زندگی است گفتیم و بیراه نیست که به نقطه پایان هم اشاره ای کنیم؛ قبرستان قدیمی محله یوسف‌آباد هم در محل فعلی مدرسه شهید مصطفی خمینی، روی تپه‌ای در قسمت شرقی دیوار بیمارستان ۵۰۱ ارتش واقع شده بود. تا قبل از سال ۱۳۲۶ اموات این محله در این قبرستان به خاک سپرده می‌شدند.