تأمین مواد معدنی و ویتامین ها برای گاوهای تولیدکننده‌ی شیر، باید به عنوان بخش جدایی ناپذیر از مدیریت تغذیه و با اهمیتی یکسان با تأمین انرژی و پروتئین در نظر گرفته شود. در این مطلب به بررسی عنصر کلسیم در بدن و تأثیر آن بر عملکرد دام می‌پردازیم.
مواد معدنی و ویتامین ها، علاوه بر داشتن نقش کلیدی در سلامت گله و باروری گاوهای تولبدکننده‌ی شیر، می توانند تأثیر عمیقی نیز بر سطح تولید داشته باشد. کمبود مواد معدنی تأثیر به سزایی بر کاهش بازده خوراک، تعداد بالای سلول های سوماتیک، تب شیر، کاهش سیستم ایمنی، کاهش سلامت کلی گله، طول عمر اقتصادی گاوهای شیری و… دارد. در تنظیم مواد معدنی جیره دام، ابتدا عناصر پرمصرف بالانس می شود و از مهمترین این عناصر می توان کلسیم، فسفر، منیزیم وسدیم را نام برد. این عناصر به طور کلی به صورت درصدی از خوراک و میزان تغذیه به گرم در روز به ازای هر رأس گاو بیان می شود.
عنصر کلسیم فراوان ترین عنصر معدنی در بدن حیوانات است. این عنصر تقریباً 2 درصد وزن بدن و بیش از 45 درصد مواد معدنی کل بدن حیوان را تشکیل می دهد. درصد بالایی از کلسیم در استخوان ها، معمولاً همراه با فسفر وجود دارد. 1 تا 2 درصد کلسیم موجود در بدن در مایعات یافت شده که نقش مهمی در فعالیت های عضلانی، عصبی و آنزیم های انعقاد خون دارد.
از جمله عملکرد های کلسیم در بدن دام می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشکیل دندان و استخوان
- انقباض عضلات
- فعال سازی آنزیم ها
- کنترل ضربان قلب (افزایش کلسیم موجب افزایش ضربان قلب و کاهش میزان کلسیم منجر به کاهش ضربان قلب می شود)
- انتقال پیام های عصبی
- ترشح هورمون
- لخته شدن خون (کلسیم در مسیر تبدیل پروترومبین به ترومبین به عنوان عامل انعقاد خون ضروری است)
- ساختار و قابلیت نفوذپذیری دیواره سلول
کلسیم ماده معدنی مورد نیاز تمام گاوهای شیری است و مقدار مورد نیاز آن تا حد زیادی به مرحله شیردهی بستگی دارد.
کلسیم در گاو خشک (Dry Cow):
این مرحله شامل زمان خشک کردن دام تا ۲۱ روز قبل از زایش است. در طول این مرحله گاو باید استراحت کرده و مجدد برای شیردهی آینده آماده شود. طی این زمان گاو تولید شیر ندارد و نیاز جنین به مواد مغذی نیز نسبتاً پایین است. به همین ترتیب، نیاز کلسیم برای گاوهای خشک نسبتاً کم است؛ حدود 0.6٪ از ماده خشک مصرفی.
کلسیم در گاو انتظار زایش (Close Up):
دوره انتظار زایش، یکی از مهمترین مراحل در دوره پرورش است. نحوه مدیریت گاوها در سه هفته آخر آبستنی، به‌طور مستقیم بر سلامتی و عملکرد تولیدمثل دوره شیردهی آینده دام تأثیر می‌گذارد. نیاز کلسیم در این مرحله 0.7٪ ماده خشک مصرفی است. مدیریت تغذیه مواد معدنی در این مرحله می تواند تأثیر مستقیمی بر عدم بروز ناهنجاری های متابولیک به ویژه تب شیر در دوره پس از زایش داشته باشد. علاوه بر تأمین مقدار مناسب کلسیم در جیره دام ها باید به مقدار تأمین سایر مواد معدنی مانند منیزیم نیز توجه شود. به طور مثال اگر منیزیم محدود باشد(هیپومنیزیم)، خطر ابتلا به تب شیر را افزایش می دهد، زیرا منیزیم نقش مهمی در جذب کلسیم استخوان ایفا می کند. برای اطمینان از بالانس بودن تعادل مواد مغذی و مواد معدنی برای گاو انتظار زایش، توصیه می شود برای بررسی کل جیره از نظر تفاوت کاتیون-آنیون در جیره (DCAD) با متخصص تغذیه مشورت صورت گیرد.
کلستروم (آغوز) و گاوهای تازه زا
نیاز به کلسیم در روز زایش چهار برابر (400%) افزایش می یابد و تقریبا همه گاوها در زمان زایش درجه ای از هیپوکلسمی را تجربه می کنند. به منظور کاهش تعادل منفی کلسیم، هدف باید آغاز متابولیسم کلسیم قبل از زایش باشد و اطمینان حاصل شود که تمام گاوها بلافاصله پس از زایمان به اندازه کافی کلسیم و منیزیم دریافت می کنند. جیره گاو تازه زا باید شامل 1.1٪ کلسیم بر اساس ماده خشک مصرفی باشد.
اواسط و اواخر شیردهی
در اوایل شیردهی ۸۰۰ تا ۱۳۰۰ گرم کلسیم از استخوان خارج می شود تا تولید شیر را پشتیبانی کند؛ این عدد معادل ۱۳ تا ۲۲ درصد کل کلسیم اسکلتی در یک گاو است. گاوها حدود 6000 گرم کلسیم در استخوان های خود ذخیره دارند. این کلسیم در 20 تا 30 هفته آخر شیردهی و در دوره خشکی به استخوان باز می گردد. ضروری است که کلسیم خارج شده از استخوان ها در مدت زمان اواسط و اواخر شیردهی، با تغذیه کافی از طریق خوراک جایگزین شود. تأمین مقدار کافی کلسیم از طریق خوراک و مکمل های کلسیم در ایجاد سُم قوی و سالم و ذخیره کلسیم جهت بازیابی کلسیم استخوان امری ضروری است.
از جمله فواید استفاده از مکمل کلسیم در جیره گاوهای شیری می توان به افزایش تحریک اشتها پس از زایش، کاهش بروز بیماری های متابولیکی و زمینگیر شدن گاو ها پس از زایش و به طور کلی بهبود وضعیت سلامت دام در این مرحله، تسریع و تداوم پیک تولید دام، بهبود عملکرد تولید مثلی و کاهش التهاب رحم، تقویت و بهبود سیستم ایمنی و کاهش بیماری اشاره کرد. همچنین با استفاده از مکمل های دارای مقادیر کافی کلسیم، ذخایر کلسیم از دست رفته در دوره بالانس منفی کلسیم (زمان زایش و پیک تولید) جایگزین می شود. تأمین مقادیر کافی کلسیم جهت استخوان سازی و ذخیره کلسیم در استخوان های جنین در اواسط و اواخر شیردهی نیز امری ضروری است.
درصورت کمبود کلسیم اگر کلسیم جیره محدود باشد، گاوها برای حفظ کلسیم در خون و شیر، کلسیم را از استخوان های خود برداشت می کنند. اگر کلسیم کافی در جیره وجود نداشته باشد، دام به انتقال کلسیم به شیر ادامه می دهد و تولید شیر را کاهش می دهد. ارتباط قوی بین هیپوکلسمی تحت بالینی، متریت، کاهش باروری، مشکلات زایش، کاهش مصرف خوراک، جابجایی شیردان، کبد چرب و کتوز وجود دارد. در گوساله‌های جوان، کمبود کلسیم در جیره باعث تأخیر در رشد استخوان می‌شود.
به طور کلی تأمین مقادیر کافی کلسیم با توجه مرحله پرورش و مقدار تولید از جمله عوامل مهم و کلیدی در پروش گاو شیری است. علاه بر مقدار باید نسبت این ماده معدنی با سایر مواد مغذی در جیره بررسی و اصولی باشد تا بتوان تأثیر مورد نظر را در دام مشاهده کنیم.
شرکت «سان مینوویستا» با برند تجاری «مینوویت» به عنوان تولید کننده تخصصی مکمل های دام سنگین و دام سبک، از سال 1392 اقدام به تولید مکمل های تخصصی با فرمولاسیون متعدد مبتنی بر نیاز دام و توجه به مرحله پرورش و تولیدات دامی کرده است. مکمل سازی مینوویت علاوه بر در نظر گرفتن نیاز دام به هر یک از مواد معدنی و ویتامینه ضروری با توجه به مقالات و اطلاعات روز دنیا، تعامل میان مواد مختلف را نیز در نظر گرفته و با تهیه و تولید مکمل های با بالانس موثر و اقتصادی و تأمین مواد اولیه از معتبرترین برندهای موجود در بازار، طی سال های فعالیت خود توانسته با بسیاری از دامداری ها، تعاونی ها، کارخانجات خوراک و فعالان صنعت دامپروری همکاری مداوم داشته باشد.