آلودگی هوا می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای روی سلامتی شما و عزیزان‌تان داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که اگر هوا حاوی مقدار زیادی آلاینده باشد، مواجهه‌ی طولانی‌مدت با آن باعث ایجاد طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله آسم و سرطان می‌شود. در موارد شدید، حتی قرار گرفتن در معرض هوای آلوده ممکن است کشنده باشد و از طول عمر شما به اندازه‌ی چند ماه یا چند سال بکاهد. اگر شما هم نگران عوارض هوای آلوده هستید، توصیه می‌کنیم تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
هوای آلوده حاوی چه ترکیباتی است؟
هوای آلوده شامل ذرات کوچکی است که می‌توانند طبیعی یا مصنوعی باشند و شما را هم در خانه و هم در فضای باز تحت تاثیر قرار دهند. هوای آلوده‌ی داخل ساختمان شامل موارد زیر است:
- مواد شیمیایی خانگی
- گازهای مضر مانند مونوکسید کربن یا رادون
- مصالح ساختمانی مانند سرب یا آزبست
- گرده
- کپک
- دود تنباکو
اما در هوای آلوده‌ی بیرون از منزل با ترکیبات زیر روبه‌رو می‌شوید:
۱. ازن
ازن که به آن مه‌دود هم می‌گویند، نامرئی است و در صورت تنفس می‌تواند اثرات خطرناکی روی سلامتی داشته باشد. به‌عنوان مثال، یکی از محرک‌های اصلی علائم آسم به شمار می‌رود.
۲. ذرات معلق هوا
در هوایی که تنفس می‌کنید مخلوطی از ذرات بسیار ریز جامد و مایع وجود دارد که معمولا با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیستند. تحقیقات در مورد تاثیرات آلودگی هوا بر سلامتی نشان می‌دهد که تنفس این ذرات ریز برای مدت زمان طولانی خطرناک است، به طوری که احتمال ابتلا به بیماری‌های ریوی و قلبی را افزایش می‌دهد و باعث بدتر شدن علائم آسم می‌شود.
۳. دی اکسید نیتروژن
دی اکسید نیتروژن گازی است که در اثر استفاده از سوخت‌های فسیلی در خودروها، نیروگاه‌ها و کارخانه‌ها تولید می‌شود. اگر در یک خیابان شلوغ یا کنار یک بزرگراه زندگی می‌کنید، ممکن است بیش از حد این گاز را تنفس کنید و در معرض خطر ابتلا به به عفونت‌های تنفسی قرار بگیرید. معمولا استنشاق دی اکسید نیتروژن با خس‌خس سینه یا سرفه همراه است، اما احتمال دارد علائمی مانند سردرد، سوزش گلو، درد قفسه‌ی سینه و تب را هم تجربه کنید.
۴. دی اکسید گوگرد
دی اکسید گوگرد یک ماده‌ی شیمیایی است که هنگام استفاده از سوخت‌های حاوی گوگرد مانند زغال سنگ، نفت یا گازوئیل وارد هوا می‌شود. اگر در یک کارخانه که از زغال سنگ استفاده می‌کند مشغول به کار باشید یا در یک بندر ساحلی زندگی کنید، احتمالا مقدار زیادی دی اکسید گوگرد وارد ریه‌های شما می‌شود. این گاز باعث تحریک چشم می‌شود و شما را در برابر ابتلا به عفونت‌های دستگاه‌ی تنفس و بیماری‌های قلبی-عروقی آسیب‌پذیرتر می‌کند.
۵. مونوکسید کربن
مونوکسید کربن یک گاز نامرئی و بدون بو است که می‌توانید سطوح بالایی از آن را در نزدیکی خیابان‌ها و بزرگراه‌های شلوغ پیدا کنید. از علائم مسمومیت با این گاز می‌توان به ضعف، سرگیجه، درد قفسه‌ی سینه، استفراغ، گیجی و سردرد اشاره کرد. اگر به مسمومیت با مونوکسید کربن مشکوک هستید، باید به منطقه‌ای با هوای تازه بروید و به‌دنبال کمک اورژانسی باشید.
تاثیرات آلودگی هوا بر سلامتی چیست؟
تحقیقات درباره‌ی ارتباط آلودگی هوا و سلامتی نشان می‌دهد که افزایش آلاینده‌های موجود در هوا احتمال مراجعه به اورژانس، بستری شدن در بیمارستان و غیبت از مدرسه یا محل کار را افزایش می‌دهد و روی نحوه‌ی رشد ریه‌های کودکان تاثیر می‌گذارد. از سایر عوارض آلودگی هوا بر سلامتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. سرطان ریه
ذرات موجود در هوای آلوده باعث سرطان ریه می‌شوند که یکی از علل اصلی مرگ و میر است. آمارها نشان می‌دهد که حدود ۶ درصد مرگ و میرهای مربوط به آلودگی هوا در سراسر جهان به سرطان ریه مربوط می‌شود. البته هوای آلوده ممکن است خطر ابتلا به سایر انواع سرطان از جمله سرطان مجاری ادرار و مثانه را هم افزایش دهد.
۲. حملات آسم
ازن و ذرات معلق هوا ۲ نوع آلاینده‌ی اصلی هستند که می‌توانند بیماری آسم را تحت تاثیر قرار دهند. ازن یک نوع گاز است که مه‌دود تولید می‌کند و روی نحوه‌ی تنفس شما تاثیر می‌گذارد، در حالی که ذرات معلق هوا در ریه‌ها گیر می‌کنند و با آسیب رساندن به آن‌ها باعث حمله‌ی آسم می‌شوند.
۳. برونشیت مزمن
اگزوز خودروها، کامیون‌ها و سایر وسایل نقلیه هوا را آلوده می‌کند. اگر در شهر زندگی می‌کنید و به‌طور مکرر با دود ناشی از ترافیک مواجه هستید، ممکن است برونشیت مزمن (طولانی‌مدت) داشته باشید. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که پوشش نایژه‌ها که هوا را به ریه‌ها می‌رساند، ملتهب می‌شود. در صورت ابتلا به این بیماری ممکن است علائمی مانند تنگی نفس یا سرفه همراه با مخاط غلیظ سفید، زرد یا سبز رنگ را تجربه کنید.
۴. بیماری انسدادی مزمن ریه
آمیفزم و برونشیت مزمن مشکلات شایعی هستند که به بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) منجر می‌شوند. این بیماری‌ها که مسیر جریان هوا را در ریه‌ها مسدود می‌کنند اغلب به‌دلیل مواجهه‌ی طولانی‌مدت با گازها، ذرات ریز یا دود ایجاد می‌شوند.
تحقیقات نشان می‌دهد که COPD در مناطقی که آلودگی هوا زیاد است شیوع بیشتری دارد. اگر به COPD مبتلا هستید، هنگام آلودگی هوا، نفس کشیدن برای شما سخت‌تر می‌شود. این بیماری در موارد جدی ممکن است به بستری شدن در بیمارستان منجر شود یا خطر مرگ را افزایش دهد.
۵. پنومونی (ذات‌الریه)
اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد شانس ابتلا به پنومونی یا التهاب ریه را افزایش می‌دهند. علائم ممکن است شامل درد قفسه‌ی سینه، سرفه، خستگی، تنگی نفس و تب باشد.
کودکان و افراد مسن بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به «پنومونی» هستند. این بیماری علت اصلی مرگ و میر کودکان در سراسر جهان است. سالمندان هم پس از اینکه برای مدت طولانی در معرض هوای آلوده قرار می‌گیرند، به احتمال زیاد به‌دلیل ابتلا به پنومونی در بیمارستان بستری می‌شوند.
۶. بیماری قلبی
تحقیقات درباره‌ی آلودگی هوا و سلامتی قلب نشان می‌دهد که هوای آلوده می‌تواند خطر حمله‌ی قلبی، ضربان قلب نامنظم (آریتمی)، نارسایی قلبی و سکته‌ی مغزی را افزایش دهد. ذرات ریز موجود در هوا به اندازه‌ای کوچک هستند که با ورود به عروق خونی باعث التهاب می‌شوند و با گذشت زمان زمینه برای ابتلا به بیماری قلبی را فراهم می‌کنند.
کسانی که در نزدیکی خیابان‌های شلوغ یا کارخانه‌ها زندگی می‌کنند بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به بیماری قلبی هستند. اما حتی مواجهه‌ی کوتاه‌مدت با هوای آلوده هم می‌تواند به قلب شما آسیب برساند.
۷. مشکلات سلامت روان
مطالعات نشان داده‌اند که بین کیفیت هوا و سلامت روان ارتباط قوی وجود دارد. محققان بیش از ۱۵۰ میلیون پرونده‌ی پزشکی را در ایالات متحده و دانمارک بررسی کردند و متوجه شدند شیوع اختلال دوقطبی و افسردگی اساسی در افرادی که در مناطق آلوده زندگی می‌کنند به‌ترتیب ۲۷ و ۶ درصد بیشتر است.
۸. بیماری‌های خودایمنی
این بیماری‌ها زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن به بافت‌های سالم حمله می‌کند و به آن‌ها آسیب می‌رساند. محققان معتقدند که آلودگی هوا باعث ایجاد یک پاسخ ایمنی در ریه‌ها می‌شود و یک بیماری خودایمنی خاص را ایجاد می‌کند. محققان علت دقیق بروز این مشکل را نمی‌دانند، اما به نظر می‌رسد که ذرات ناشی از آلودگی هوا وارد ریه‌ها می‌شوند و واکنش حمله را آغاز می‌کنند.
۹. سقط جنین
ازن و ذرات موجود در هوای آلوده ممکن است در نیمه‌ی اول بارداری باعث سقط جنین شوند. مکانیسم دقیق این اتفاق مشخص نیست، اما کارشناسان معتقدند که التهاب اطراف جفت می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. نتایج یک مطالعه نشان داده است که بین آلودگی هوای مرتبط با ترافیک با سقط جنین در هفته‌های ۱۰ تا ۲۰ بارداری ارتباط وجود دارد.
۱۰. زایمان زودرس
آلودگی هوا می‌تواند سطح مواد شیمیایی سمی را در خون بالا ببرد و سیستم ایمنی زن باردار را تحت فشار قرار دهد. این اتفاق جفت را ضعیف می‌کند و باعث زایمان زودرس می‌شود که در درازمدت سلامتی کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علاوه بر این، مشخص شده است که آلودگی هوا ممکن است با تولد نوزاد کم‌وزن هم مرتبط باشد.
۱۱. مرگ زودرس
تنفس در هوای آلوده حتی برای مدت زمان کوتاه می‌تواند طول عمر شما را کاهش دهد. سالانه بیش از ۴ میلیون نفر در سراسر جهان به‌دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مرگ و میرها عمدتا ناشی از سکته‌ی مغزی، بیماری قلبی، سرطان ریه، COPD و عفونت‌های تنفسی هستند. کشنده‌ترین اجزای هوای آلوده عبارتند از ازن، دی اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد.
۱۲. مشکلات یادگیری و حافظه
آلودگی هوا روی مغز تاثیر منفی دارد، به طوری که سرعت رشد مغز را در کودکان کاهش می‌دهد و باعث زوال عقل در سالمندان می‌شود. بر اساس تحقیقات، آلودگی هوای مرتبط با ترافیک ممکن است بخش‌های مختلف مغز از جمله ماده‌ی خاکستری، ماده‌ی سفید و عقده‌های قاعده‌ای را هدف قرار دهد.
چه کسانی در برابر عوارض آلودگی هوا آسیب‌پذیرتر هستند؟
افرادی که بیشتر از دیگران در معرض خطر عوارض ناشی از آلودگی هوا قرار دارند عبارتند از:
- بیماران مبتلا به مشکلات قلبی یا ریوی: افراد مبتلا به نارسایی قلبی، آنژین صدری، بیماری ایسکمیک قلبی، بیماری مزمن انسدادی ریه، آمفیزم یا آسم به احتمال زیاد واکنش‌های شدیدتری نسبت به کیفیت بد هوا نشان می‌دهند.
- سالمندان: شیوع بیماری‌های قلبی یا ریوی در افراد سالمند در مقایسه با جوانان بیشتر است.
- کودکان و نوجوانان: سیستم تنفسی کودکان و نوجوانان هنوز در حال رشد و تکامل است. از سوی دیگر، آن‌ها در مقایسه با بزرگسالان هوای بیشتری تنفس می‌کنند و در فضای باز فعال‌تر هستند. به همین دلیل، ممکن است به‌شدت تحت تاثیر آلودگی هوا قرار بگیرند.
- افراد مبتلا به دیابت: دیابت می‌تواند روی اندام‌های مختلف بدن از جمله قلب تاثیر بگذارد. شواهد در مورد تاثیرات آلودگی هوا بر سلامتی نشان می‌دهد که هوای آلوده ممکن است باعث بدتر شدن دیابت شود.
- زنان باردار: تنفس در هوای آلوده و حاوی مواد سمی برای سلامتی مادر و جنین در حال رشد او خطرناک است.
- کسانی که درآمد کمتری دارند: کسانی که درآمد کمی دارند یا با موانع اجتماعی و اقتصادی روبه‌رو هستند، معمولا در نزدیکی منابع آلودگی هوا مانند کارخانه‌ها یا بزرگراه‌ها زندگی می‌کنند. درنتیجه، برای مدت زمان طولانی در معرض هوای آلوده قرار دارند.
- افرادی که در فضای باز فعالیت می‌کنند: اگر در مناطقی که کیفیت هوا بد است ورزش کنید یا فعالیت دیگری انجام دهید، احتمالا مقدار زیادی ماده‌ی سمی تنفس می‌کنید.
چگونه از تاثیرات آلودگی هوا بر سلامتی خود بکاهیم؟
اگر می‌خواهید از خودتان در برابر عوارض هوای آلوده محافظت کنید، نکات زیر را به خاطر بسپارید:
۱. ماسک بزنید
ماسک N95 نمی‌تواند از شما در برابر گازهای سمی هوا محافظت کند، اما قادر است جلوی ورود ذرات معلق موجود در هوا را به داخل ریه‌ها بگیرد. برای ایجاد محافظت کامل باید از یک ماسک باکیفیت استفاده کنید و آن را به‌شکلی روی صورت‌تان قرار دهید که کاملا دورتادور آن را بپوشاند.
۲. در خانه بمانید و درها و پنجره‌ها را ببندید
اگر در نزدیکی یک کارخانه یا بزرگراه زندگی می‌کنید یا مقامات محلی نسبت به آلودگی شدید هوا هشدار داده‌اند، تا حد امکان از حضور در فضای باز اجتناب کنید و جلوی ورود هوای آلوده را به محل زندگی خود بگیرید.
۳. از ورزش در محیط‌های بسیار آلوده خودداری کنید
از دویدن یا پیاده‌روی در مناطق پرتردد که سطح آلودگی هوا بالا است خودداری کنید. بسیاری از وسایل نقلیه مانند اتوبوس و اتومبیل می‌توانند مواد سمی منتشر کنند و کیفیت هوا را کاهش دهند. علاوه بر این، هنگامی که هوا آلوده است باید مدت زمان بازی فرزندتان را در فضای باز محدود کنید.
۴. به علائم مرتبط با آلودگی هوا توجه کنید
اگر در مناطق آلوده زندگی یا کار کنید، ممکن است با علائمی مانند آبریزش بینی، سوزش چشم، مشکلات تنفسی، تحریک گلو و ریه و تشدید علائم بیماری‌های قلبی یا ریوی مواجه شوید. در صورت مشاهده‌ی این علائم، با پزشک خود مشورت کنید. پزشک می‌تواند راهکار مناسب برای کنترل کردن آن‌ها را به شما بگوید.
۵. در مکان‌هایی که عاری از دود سیگار هستند، غذا بخورید
دود ناشی از سیگار یا قلیان می‌تواند هوای اطراف شما را با مواد سمی آلوده کند که این به‌خصوص برای بیماران قلبی و ریوی مضر است. برای جلوگیری از این عوارض سعی کنید رستوران‌هایی را انتخاب کنید که در آن‌ها اجازه‌ی استفاده از سیگار و قلیان وجود ندارد.
کلام پایانی
تاثیرات آلودگی هوا بر سلامتی می‌تواند از مشکلات خفیف تنفسی تا مشکلات شدید قلبی-عروقی از جمله بیماری قلبی و سکته‌ی مغزی متغیر باشد. شما با بررسی کیفیت هوا در محل کار و زندگی خود و به‌کارگیری چند تکنیک ساده می‌توانید تا حد زیادی با عوارض آلودگی هوا مقابله کنید. با این حال، تغییرات گسترده به بهبود کیفیت هوا در مقیاس جهانی بستگی دارد.
منابع: medicalnewstoday, webmd, webmd