فروریزش خیابان کارگر نشان داد که نشت آب و تأسیسات فرسوده در تهران به یک عامل اصلی برای فروریزش‌ها است و به گفته معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ۴۰ درصد فروریزش‌های شهر به این دلیل رخ می‌دهد.
همشهری آنلاین-لیلا شریف: زمین ناگهان در خیابان کارگر و حوالی میدان قزوین دهان باز کرد و اهالی با یک حفره ۳متری روبه‌رو شدند. در ابتدای امر ماجرا به‌وجود یک سرویس بهداشتی در قسمت زیرین خیابان گره خورد، اما با بررسی‌های کارشناسی مشخص شد که باز هم پای شکستگی لوله‌ها و نشست آب در میان است؛ موضوعی که از سوی شهردار منطقه ۱۱نیز تأیید شده بود.
سیدمحمد موسوی در این رابطه اعلام کرده بود که «فرونشست زمین ارتباطی به‌وجود این سرویس بهداشتی ندارد، بلکه علت اصلی نشت آب و شسته‌شدن خاک زیر آسفالت در درازمدت بود. این سرویس بهداشتی هیچ خطری ندارد، بخشی از آن پر شده و برخی از قسمت‌های آن تخریب شده است.»
این فروریزش از نخستین موارد ثبت شده در تهران نیست و پایتخت همواره با این معضل دست و پنجه نرم می‌کند؛ چراکه استهلاک تأسیسات زیرساختی شهر، ایجاد تونل، کانال‌های فاضلاب و همچنین قنات‌های خشک شهر دست به‌دست هم داده‌اند تا هر سال داستان فروریزش در کوچه و خیابان‌های شهر تکرار شود.
عوامل سه‌گانه در فروریزش‌های تهران
اسماعیل سلیمی، معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری به تشریح مهم‌ترین دلایل فروریزش در تهران پرداخت و گفت: ما در حال انجام مطالعاتی هستیم که در اوایل سال آینده کامل خواهد شد، اما براساس آخرین بررسی‌هایی که انجام داده‌ایم باید ۳عامل را به‌عنوان مهم‌ترین دلایل فروریزش در تهران معرفی کنیم.
به‌گفته سلیمی، ۴۰درصد فروریزش‌های تاریخی تهران براساس نشت آب و فاضلاب در فضای زیرسطحی بوده است که به‌اصطلاح آب شستگی یا ریزشویی نامیده می‌شود. زمانی که آب از لوله‌ها خارج می‌شود در نقاطی که خاک ریزدانه است، موجب فروریزش می‌شود. عامل دوم مربوط به حفاری‌های زیرسطحی است که به شکل تونل یا کانال‌های فاضلاب، لوله‌های انتقال آب و سوخت احداث شده است. زمانی که این تونل‌ها حفاری می‌شوند اگر فاصله حفاری تا سطح زمین کم باشد، امکان فروریزش بالا می‌رود. عامل سوم نیز مربوط به چاه‌های جذبی و قنوات است؛ چراکه بخشی از قنات‌های تهران بایر و غیرفعال هستند؛ این قنات‌ها در گذر زمان مخاطره‌آمیز و موجب فروریزش می‌شوند.»
سه منطقه با بیشترین فروریزش
فروریزش جایگاه ثابتی در خاطر جمعی تهرانی‌ها دارد و هرازگاهی اخباری در رابطه با ایجاد یک حفره بزرگ در شهر مخابره می‌شود؛ موضوعی که از سوی سلیمی نیز تأیید شد: «براساس ۲پروژه‌ای که در سازمان مدیریت بحران با کمک وزارت راه و شهرسازی و مشاوران تعریف شد باید گفت که نزدیک به ۳۸۴فروریزش در ابعاد مختلف در ۲۵سال اخیر تهران ثبت شده است؛ به این ترتیب سالانه ۱۵فروریزش در تهران داشته‌ایم. براساس اطلاعاتی که ما داریم باید گفت که منطقه ۹، ۱۰، ۱۲بیشترین فروریزش‌های تاریخی شهر تهران را داشتند.»
فرسودگی تأسیسات زیرساختی زیر ذره‌بین
فرسودگی تأسیسات زیرساختی شهر و فروریزش در منطقه ۱۱، موجب شد تا باز هم زنگ خطر برای تأسیسات فرسوده‌ای که از دید اهالی شهر پنهان هستند به صدا دربیاید. معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در رابطه با رفع خطر تأسیسات فرسوده توضیح داد: «ما یک پروژه به نام مقاوم‌سازی شریان‌های حیاتی شهر تهران داریم و براساس اطلاعات دریافتی از دستگاه‌های متولی در حال تدوین یک برنامه هستیم تا نقاط آسیب‌پذیر شناسایی شوند و برای مقاوم‌سازی اقدام شود.»
این معاونت به‌عنوان دبیرخانه ستاد مدیریت بحران، موضوع مقاوم‌سازی شریان‌های حیاتی شهر را از دستگاه‌های متولی مانند وزارت نیرو و نفت پیگیری می‌کند تا به واسطه یک همکاری مشترک، سایه این بحران از سر تهران دور شود: «سازمان‌های متولی، اطلاعات لازم در رابطه با تأسیسات را به ما خواهند داد و براساس این اطلاعات ما در حال تدوین یک برنامه جامع و یکپارچه هستیم. در گام بعدی با تخصیص اعتبار این مقاوم‌سازی در یک بازه ۱۰ تا ۲۰سال انجام خواهد شد.»
ایمن‌سازی فروریزش براساس استاندارد
پس از وقوع هر فروریزش و ایجاد حفره‌های یک‌شبه در میان شهر، دستورات لازم برای پرکردن حفره و ایمن‌سازی صادر می‌شود؛ دستوراتی که درصورت رعایت‌نکردن استانداردهای لازم می‌توانند، موجب تکرار حادثه شوند.
سلیمی با اشاره به شناسایی مناطق دارای پتانسیل فروریزش در شهر، گفت: ما دست به مطالعاتی برای شناسایی نقاط دارای پتانسیل فروریزش زدیم و برهمین اساس ۳دستورالعمل شامل دستورالعمل روش‌های شناسایی فضاهای زیرسطحی و دستورالعمل پیشگیری و ایمن‌سازی بعد از فروریزش را مورد توجه قرار داده‌ایم.
او افزود: در رابطه با دستورالعمل شناسایی باید گفت که این موضوع در دنیا یک دانش جدید است و اینگونه نیست که همه بر آن اشراف داشته باشند. مشاوران ما براساس مطالعات انجام شده، در حال پیگیری موضوع هستند. در مورد ایمن‌سازی بعد از فروریزش نیز استانداردهایی را درنظر گرفته‌ایم؛ چراکه گاهی پس از فروریزش به شکل غیراصولی دست به پرکردن حفره می‌زدند و حتی گاهی یک نقطه پس از پر شدن باز هم نشست می‌کرد.
۴۰درصد لوله‌کشی‌ها فرسوده است
حجت‌الاسلام محمد آقامیری، رئیس کمیته عمران شورای شهر در گفتگو با همشهری گفت: فرسودگی تأسیسات زیرساختی شهر، موضوع جدیدی نیست؛ حتی در بحث لوله‌کشی‌های آب شرب، آمارهای مختلفی وجود دارد و برخی اعلام می‌کنند که ۴۰ تا ۶۰درصد این لوله‌ها فرسوده هستند. باید قبول کرد که این تأسیسات نیاز به تعویض دارند؛ حتی اگر برای انجام این کار لازم باشد که هزینه‌های سرسام‌آوری درنظر گرفت. براساس اطلاعات موجود باید گفت که نشت آب در تهران بسیار بالاست؛ این نشتی‌ها در گذر زمان موجب شسته‌شدن خاک و فرسایش سطحی می‌شوند. فروریزش خیابان کارگر نیز از نشت آب شروع و موجب فرسایش و فروریزش شد. حادثه خیابان کارگر ربطی به فرونشست ندارد و در دسته فروریزش‌ها و فروچاله‌ها قرار می‌گیرد.
او افزود: متأسفانه واقعیت این است که در شهر تهران چنین مواردی زیاد است؛ به همین دلیل از معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران خواسته شد تا دستگاه‌هایی برای بررسی سطوح زیرزمین تا عمق حداقل ۶متری را خریداری کنند و مشکلاتی که زیر خیابان‌های تهران وجود دارد، زودتر شناسایی شوند. این اقدام نیازمند سرمایه‌گذاری و خرید دستگاه‌های جدید از جانب معاونت فنی و عمران یا به واسطه بخش خصوصی است تا از این طریق، تمام معابر شهر اسکن و موارد خطرآفرین شناسایی شوند.
به گفته آقامیری«برخی از کشورها در مواقع خاص از این شیوه اسکن استفاده می‌کنند و شهر تهران با توجه به حوادثی که با منشأ فروریزش و مستهلک شدن تأسیسات زیرزمینی در شهر ایجاد می‌شود، نیاز جدی به این تکنولوژی دارد تا از وضعیت زیرین معابر اطلاع کافی داشته باشیم. این خواسته در بودجه نیز مورد توجه است تا این دستگاه از سوی شهرداری خریداری یا از طریق بخش خصوصی تأمین شود.دستگاه‌هایی که ما برای شهرداری پیشنهاد داریم، دستگاه‌هایی است که حفره‌های زیرزمین را تا عمق ۶ تا ۹متری شناسایی می‌کنند و براساس اطلاعات به‌دست آمده برای بخش‌های مختلف شهر تصمیم‌گیری خواهد شد. شناسایی حفره‌ها برای پیشگیری از فروریزش‌ها انجام می‌شود تا به تأسیسات شهری آسیب نرسد و اقدامات پیشگیرانه انجام شود.»
این عضو شورای شهر تأکید کرد: در کنار تمام این مسائل نباید فراموش کرد که تهران به‌دلیل مسائل مختلف نیازمند مدیریت شهری واحد است؛ چراکه این نبود هماهنگی در مسائل مختلف عیان می‌شود و فشاری را روی دوش شهروندان قرار می‌دهد؛ به همین دلیل با تمام دستگاه‌ها و وزارتخانه‌هایی که در مورد لایحه فرونشست زمین صاحب‌نظر بودند، جلسه جداگانه در شورای‌عالی استان‌ها برگزار شد و نظر تمام دستگاه‌ها را جلب کردیم. در نهایت لایحه کامل و جامعی تهیه و هفته گذشته دوباره به کمیسیون محیط‌زیست و کشاورزی مجلس ارسال شد تا در اسرع‌وقت کمیسیون این لایحه را تصویب و راهی صحن علنی مجلس کند.