مدیر کل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت می گوید خودمراقبتی مشارکت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری فردی در برابر سلامتی جامعه است
همشهری آنلاین – مریم سرخوش: سلامت انسان بیش از آنکه در گرو ژنتیک و نژاد باشد در گرو مسایل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی افراد، خانواده‌ها و جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کند. خودمراقبتی هم در این باره نقش مهمی دارد. دکتر فرشید رضایی، مدیر کل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان این مطلب درباره اهمیت خودمراقبتی می‌گوید: زمانی که صحبت از خودمراقبتی می‌شود، در واقع درباره یکی از مهمترین بخش‌های سواد سلامت صحبت می‌کنیم. یعنی توانمندی افراد در کنترل سلامت خود، خانواده، جامعه و گروهی که در آن زندگی می‌کنند. سواد تبلور عملی آموزش‌ها و دانش سلامت فرد است و حیطه گسترده‌ای دارد. به طور کلی خودمراقبتی به عنوان اولین پله مشارکت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری فردی برای خلق سلامت در خانواده و جامعه مطرح است.
به گفته این مسئول 40درصد سلامت تحت تاثیر ژنتیک و نژاد، مسایل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، 30درصد سلامت تحت تاثیر خودمراقبتی، سبک زندگی و فرهنگ سلامت جامعه، 20درصد سلامت تحت تاثیر ساختمان‌ها، اماکن و محیط برای زندگی، تحصیل یا کار و 10درصد سلامت تحت تاثیر خدمات سلامت، تیم سلامت، دریافت مراقبت‌های دوره‌ای، چکاپ‌ها، واکسیناسیون و درمان بیماری‌هاست.
سنگ بنای سلامت
رضایی با بیان این که خودمراقبتی سنگ بنای سلامت هم نامیده می‌شود، بیان می‌کند: این مقوله دانش و مهارتی است که در تصمیم‌گیری‌ها و دوراهی‌های زندگی به فرد کمک می‌کند و منفعت آن سلامتی جسمی و ذهنی در بُعد فردی، خانوادگی و حتی گروهی است که به آن تعلق دارد.
او در توضیح بیشتر می‌گوید: اگر خواب و بیداری فرد زمان و نظم مشخص و مناسب داشته باشد، روز با فعالیت بدنی و روحیه خوب آغاز شود، با دوستان و اطرافیان ارتباط مناسب شکل بگیرد و از غذاهای مضر و عادات آسیب‌رسان مانند مصرف دخانیات، غذاها و نوشیدنی‌های ناسالم پرهیز شود، در حقیقت حرکت کردن در مسیر خودمراقبتی است.
به صرفه‌ترین برنامه بهداشتی در جهان
رانندگی ایمن و سواد ترافیک هم بخش دیگری از خودمراقبتی هستند که عدم رعایت آن می‌تواند میلیاردها تومان در سال به خانواده‌ها آسیب بزند. این نکته دیگری است که مدیر کل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: با رعایت نکات مهم و ساده می‌توان از بسیاری از تصادفات و منازعات خیابانی پیشگیری کرد. خلق سلامت از راه خودمراقبتی از خود، خانواده و دوستان به صرفه‌ترین برنامه بهداشتی در جهان است. به همین دلیل پرداختن به مقوله و افزایش نیروهای آموزشی در معاونت بهداشت برای ترویج رفتارهای سالم نه تنها هزینه نیست بلکه سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای سالم‌تر خواهد بود.
دنیای امروز، دنیای پدیده‌های جدید و بیماری‌های نوپدید است و در زمان‌های مختلف نامی جدید به گوش مردم می‌رسد، به همین دلیل باید مطالب آموزشی مورد نیاز و صحیح را به فوریت و سهولت در اختیار عموم مردم قرار دهند.
به گفته رضایی در این باره ظرفیت قابل توجهی وجود دارد. شامل شبکه ده میلیونی داوطلبان سلامت و سفیران سلامت از خانواده، مدرسه و دانشگاه گرفته تا ادارات، پادگان‌ها، کارخانجات و… که به عنوان مربیان و مروجان سبک زندگی سالم نقش مهمی در ترویج خودمراقبتی دارند.
چالش‌هایی که وجود دارد
رضایی با بیان این که در یک دهه اخیر از طریق رسانه ملی و سایر رسانه‌ها، موفقیت‌های ارزشمندی در افزایش آگاهی از خودمراقبتی رقم خورده ادامه می‌دهد: این مساله را به ویژه در دوران کرونا شاهد بودیم که با کمک مردم استفاده از ماسک به عنوان بخشی از فرهنگ سلامت ترویج شد. اما چالش‌های جدی در مسیر اعتلای فرهنگ سلامت و ترویج خودمراقبتی وجود دارد، از جمله اختصاص نیافتن ردیف اعتباری مشخص برای این هدف و موانع آشکار و پنهان در استفاده از بند چ (مسیر اعتباری ویژه همکاری با صدا و سیما). این چالش‌ها باید از سوی مسئولان مربوطه مرتفع شود تا دفتر آموزش بتواند به رسالت خود که تولید برنامه‌های آموزشی مشترک با سازمان‌های همکار مانند وزارت آموزش و پرورش، بهزیستی و… است، بپردازد.
پاشنه آشیل خودمراقبتی
اهمیت توجه به خودمراقبتی در دوران پاندمی کرونا بیش از پیش نشان داده شد و مدیر کل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت در این باره هم توضیح می‌دهد: بزرگترین پاشنه آشیل آموزشی وزارت بهداشت در دوران کرونا خالی بودن میدان آموزش مجازی از مربیان و سفیران سلامتی دوره دیده و آموزش دیده بود. به همین دلیل ضرورت دارد با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز، انتشار محتواهای آموزشی در شبکه‌های مجازی بیشتر شود. این در حالی است که اکنون این محتواها از سوی افرادی به جز متولیان نظام سلامت انجام می‌شود و طی دو سال اخیر تلاش بسیاری کردیم که این معضل برطرف شود.
رضایی با اشاره به ظرفیت ۳۸ هزار کانال و گروه محلی و شهرستانی بیان می‌کند: در این فضاها بر اساس نیازهای آموزشی و موضوعات روز، مطالب مناسب در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد، اما هنوز نیازمند برداشتن گام‌های اساسی هستیم. امیدواریم امسال سایت جدید سواد و فرهنگ سلامت نهایی شود و در اختیار مردم قرار بگیرد. با راه‌اندازی این سایت همه گروه‌های سنی با سطح سلامت و بیماری‌های مختلف می‌توانند مطالب مورد نیاز خود را به صورت دسته‌بندی و جذاب دریافت کنند.
او ادامه می‌دهد: به عنوان مثال فرد دیابتی به تمام مطالب مورد نیاز خود دسترسی مستقیم و سریع خواهد داشت یا سالمندان، جوانان، کودکان و زنان باردار هم به سهولت می‌توانند مطالب سبک زندگی مطلوب خود را پیدا و مطالعه کنند. نسخه موبایلی این سایت هم عرضه خواهد شد و علاوه بر آن بازی‌های مجازی آموزش‌دهنده خودمراقبتی هم در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد.
منابع معتبر
این مسئول با تاکید بر ضرورت افزایش آگاهی افراد و توانمند شدن آنها در حوزه سلامت، بیان می‌کند: گاهی فرد به بیماری‌های خفیف و ناخوشی‌های جزئی مبتلا می‌شود که با استراحت در منزل، مصرف داروهای OTC (بدون نسخه) بدون مراجعه به پزشک و مراکز درمانی می‌تواند مسیر درمان و کنترل علایم را طی کند. به ویژه توانمندی مادران در مدیریت بالینی این ناخوشی‌های جزئی و تصمیم‌گیری برای مراجعه به پزشک در زمان مناسب هم مطرح است.
بیشتر بخوانید
ایرانی‌ها صاحب پلتفرم جدید سلامت شدند
تنهایی چطور باعث سکته مغزی می‌شود؟
خودمراقبتی اجتماعی را هم جدی بگیرید
رضایی تاکید می‌کند: به همین دلیل دفتر آموزش و ارتقای سلامت در سال‌های اخیر کتاب مناسبی در این زمینه تهیه کرده است که افراد علاقه‌مند می‌توانند از سایت دفتر آموزش آن را دانلود و استفاده کنند. آدرس سایت iec.behdasht.gov.ir است که علاوه بر مطالب خودمراقبتی و سبک زندگی، حاوی انیمیشن‌ها و مطالب آموزشی متنوعی هم هست که خانواده‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند.