ترسناک‌ترین سریال‌ها و فیلم‌ها آنهایی هستند که بر اساس موضوعات واقعی ساخته شده‌اند؛ قاتلان زنجیره‌ای روان‌پریش، تهاجم شبانه به خانه و ربات‌های هوش مصنوعی. بنابراین تولیدات آخرالزمانی با محوریت زامبی‌ به طور کلی آنچنان ترسناک به نظر نمی‌رسند. اما سریال جدید HBO می‌تواند ترسناک باشد چون گواهی بر این است که زامبی‌هایی واقع‌گرایانه و غیرفانتزی هم وجود دارند.

داستان سریال «آخرین بازمانده از ما»، که بر اساس بازی ویدیویی محبوبی به همین نام ساخته شده، با سایر داستان‌های ترسناک معمولی پسا آخرالزمانی تفاوت چندانی ندارد. شهرهای ایالات متحده در حال ویران شدن هستند، هاری همه‌گیر شده و یک مرد شجاع در طول یک سفر باید از دختری جوان محافظت کند.

با این حال، زامبی‌های این سریال با بقیه‌ی زامبی‌ها تفاوت دارند. آنها با الهام از واقعیت ساخته شده‌اند؛ به طور دقیق‌تر از طبیعت، از زامبی‌های واقعی که روی زمین زندگی می‌کنند.

در این سریال، آنچه مردم را به ماشین‌هایی بی‌فکر تبدیل می‌کند یک ویروس نیست بلکه قارچی است به نام کوردیسپس (Cordyceps). این قارچ بر ذهن و بدن آنها مسلط می‌شود و باعث می‌شود قارچ را به افراد غیرآلوده منتقل کنند.

اما آیا این قارچ واقعی است؟ بله در جنگل‌های گرمسیری، نیمه‌گرمسیری و حتی معتدل در سراسر جهان، گونه‌های بسیاری از قارچ‌ها از جنس کوردیسپس و افیوکوردیسپس (Ophiocordyceps) وجود دارند که حشراتی مانند مورچه‌ها و سایر بی‌مهرگان را آلوده و اساسا آنها را به زامبی تبدیل می‌کنند. این قارچ‌ها بر ذهن و بدن میزبان تسلط پیدا می‌کنند و او را وادار می‌کنند هاگ‌ها را بین همنوعان خود پخش کند.

این قارچ‌ها در سال ۲۰۰۶ از طریق سریال «سیاره‌ی زمین» معروف شدند؛ سازندگان مستند، از اوفیوکوردیسپس در حالیکه داشت یک مورچه‌ی گلوله‌زن را انگلی می‌کرد فیلم گرفتند. در صحنه‌ی مذکور‌ قارچ پیش از آنکه مورچه را بکشد و یک قارچ تولیدکننده‌ی هاگ از سرش برویاند، او را وادار می‌کند از شاخه‌ای بالا برود. این صحنه الهام‌بخش سازنده‌ی بازی، نیل دراکمن می‌شود.

پس چنین قارچی واقعا وجود دارد و می‌تواند حشرات را به زامبی تبدیل کند. خیلی هم خوب! اما آیا این قارچ برای ما هم تهدید به حساب می‌آید یا فقط مورچه‌های بی‌نوا را درگیر می‌کند؟

واقعیت آرامش‌بخش این است که مردم قرن‌هاست که کوردیسپس می‌خورند بی اینکه هار شوند؛ کوردیسپس یک داروی سنتی چینی است که برای درمان بیماری‌های کلیوی و سایر بیماری‌ها استفاده می‌شود. حتی برندهای  حوزه‌ی سلامتی هم اکنون آن را تبلیغ می‌کنند.

اما برای اینکه خیالتان راحت شود، من با هاریسا دی بکر، قارچ‌شناسی که بر روی اوفیوکوردیسپس مطالعه می‌کند، تماس گرفتم. دی بکر پروفسور زیست‌شناسی در دانشگاه اوترخت هلند است. او این سریال را ندیده اما با بازی آشنا است. این گفتگو برای راحتی خوانندگان ویرایش شده است:

قبل از هر چیز برای روشن شدن قضیه: قارچ بیماری‌زا در سریال «آخرین بازمانده از ما» واقعی است، درست است؟

بله. قارچ‌های کوردیسپس و اوفیوکوردیسپس واقعی هستند و حشرات را در طبیعت آلوده می‌کنند. انواع مختلفی وجود دارد.

زیاد!؟ چقدر؟

محققان حداقل ۳۰ گونه از اوفیوکوردیسپس را توصیف کرده‌اند که مورچه‌ها را انگلی می‌کند، اما ما می‌دانیم که تعداد بیشتری از آنها وجود دارد زیرا هر گونه مورچه‌ای که آلوده می‌شود گونه‌های اوفیوکوردیسپس تخصصی خود را دارد.

قارچ‌های اوفیوکوردیسپس و کوردیسپسی نیز وجود دارند که حشرات دیگری مانند زنبورها و مگس‌ها را آلوده می‌کنند. همچنین می‌بینیم که اینها فقط منحصر به حشرات نیستند، بلکه بندپایانی مانند عنکبوت را نیز درگیر می‌کنند. بعلاوه یک گروه کامل از قارچ‌ها از راسته‌ی انتوموفتورالس (Entomophthorales) وجود دارند که دستکاری نیز انجام می‌دهند – و این گونه‌ها هیچ شباهتی به اوفیوکوردیسپس ندارند.

قابلیت دستکاری بارها در قلمرو قارچ‌ها تکامل یافته. تنوع زیستی این قارچ‌ها احتمالاً بسیار زیاد است، فقط ما هنوز همه‌ی آنها را کشف نکرده‌ایم.

این قارچ‌ها در طبیعت چگونه میزبان خود را دستکاری می‌کنند؟

ما به ویژه در مورچه‌ها می‌بینیم که وقتی برای جستجوی غذا بیرون می‌روند، هاگ‌ها [که نوعی دانه قارچ هستند] را می‌بلعند. هاگ‌ها مورچه را آلوده می‌کنند و به این ترتیب سلول‌های قارچی در داخل بدن آنها شروع به رشد می‌کنند.

در ابتدا، این مورچه ممکن است رفتار عادی داشته باشد. اما با گذشت زمان، او دیگر در کار جستجوی کلنی شرکت نمی‌کند و ارتباط خوب با هم آشیانه‌هایش را متوقف می‌کند.

و سپس این مورچه بیش‌فعال می‌شود و دیگر از ریتم‌های روزانه‌ی مورچه‌ها پیروی نمی‌کند. به عنوان مثال، بیشتر مورچه‌های نجار، شب‌ها تغذیه می‌کنند، اما مورچه‌ی آلوده تقریبا همیشه فعال است.

در نهایت، مورچه‌ی آلوده از کلنی دور می‌شود تا جایی در جنگل پیدا کند که بتواند از آن بالا برود و روی یک شاخه را گاز بگیرد. اینجاست که قارچ به سرعت از داخل شروع به بلعیدن مورچه می‌کند و میزبانش را می‌کشد. قارچ از این انرژی برای جوانه زدن استفاده می‌کند – از سر مورچه قارچی جوانه می‌زند که دارای هاگ‌هایی است که در هوا پخش می‌شوند و مورچه‌های بیشتری را آلوده می‌کنند.

با بالا رفتن از شاخه و ارتفاع گرفتن از سطح جنگل، مورچه اساسا به قارچ کمک می‌کند تا هاگ خود را پخش کند. مکان خاصی که برای صعود انتخاب می‌کند ممکن است در واقع رشد قارچ را تقویت کند.

کل این فرآیند می‌تواند روزها، هفته ها یا حتی ماه‌ها طول بکشد. آنچه اغلب در فیلم‌های زامبی یا «آخرین بازمانده از ما» می‌بینید، خیلی سریعتر اتفاق می‌افتد. اما در طبیعت همه چیز به یکباره اتفاق نمی‌افتد.

آیا افیوکوردیسپس واقعا ذهن مورچه‌ها را کنترل می‌کند؟

ما فکر می‌کنیم که این قارچ مواد شیمیایی خاصی را ترشح می‌کند که می‌توانند به گیرنده‌ها یا انواع دیگر پروتئین‌های مرتبط با سیستم عصبی متصل شوند یا با آن‌ها تعامل داشته باشند و معمولاً رفتارهای مختلفی ایجاد می‌کنند. به عنوان مثال، ممکن است گیرنده‌هایی باشند که به طور معمول به دوپامین یا سروتونین متصل می‌شوند، که می‌توانند نوع خاصی از رفتار را تحریک کنند. ما هنوز در مرحله‌ی کشف هستیم.

قطعاً فکر می‌کنیم که این چیزی بیش از قارچی است که برخی از بافت‌های مغز را می‌خورد، زیرا این رفتار بسیار خاص است.

شما هم این ناقلین آلوده را «زامبی» می‌نامید؟ آیا این نام از نظر علمی دقیق است؟

اگر آنها را با زامبی‌های فرهنگ عامه مقایسه کنید، نه کاملاً دقیق نیست. این حشرات کاملا زنده هستند، در حالی که زامبی‌های موجود در فیلم‌های تخیلی اغلب غیرزنده‌اند. این مورچه‌های آلوده به اوفیوکوردیسپس، مردگانی که به این طرف و آن طرف می‌روند نیستند.

چیزی که میزبان‌های واقعی را شبیه زامبی‌های فیلمی و داستانی می‌کند این است که این میزبان‌ها به گونه‌ای رفتار می‌کنند که به نفع انگل است نه به نفع خودشان.

آیا دلیلی وجود دارد که باور کنیم چنین قارچی می‌تواند بدن انسان را هم آلوده کند و ما را به زامبی تبدیل کند؟

پاسخ بسیار کوتاه: خیر.

بدن انسان خیلی با بدن حشراتی که معمولاً با این قارچ‌ها آلوده می‌شوند متفاوت است. فیزیولوژی، بافت عصبی و دمای بدن ما با حشرات متفاوت است. حتی اگر این قارچ بتواند عفونت کوچکی در بدن ما ایجاد کند، مکانیسمی که به کمک آن بتواند مغز ما را هم در اختیار بگیرد نیاز دارد که خوشبختانه چنین مکانیسمی ندارد.

این قارچ‌ها طی میلیون‌ها سال، استراتژی‌هایی را برای دستکاری حشرات میزبان خاصی توسعه داده‌اند. آنها کلی‌گرا نیستند. هر گونه فقط می‌داند که چگونه یک حشره‌ی خاص را گرفتار کند.

ما نمی‌بینیم که قارچ‌هایی که متخصص آلوده کردن یک گونه هستند به سادگی از یک گونه مورچه به گونه‌ی دیگر بپرند، چه رسد از یک گونه مورچه به حشره‌‌ای دیگر. جهش از مورچه به انسان که جای خود را دارد.

در این مجموعه، یک اپیدمیولوژیست ادعا می‌کند که تغییرات آب و هوایی می‌تواند قارچ‌های مضر را در برابر دمای گرم‌تر مقاوم‌ کند. در نتیجه، آنها می‌توانند راحت‌تر به انسان‌های خونگرم روی بیاورند. این هم که جای نگرانی ندارد درست است؟!

در واقع، این یک مشکل واقعی است که قارچ‌شناسان پزشکی نگران آن هستند البته در مورد قارچ‌های مضر مانند کاندیدا آریس و نه کوردیسپس. اگرچه این حوزه‌ی تخصص من نیست.

بیشتر عفونت‌های قارچی عفونت‌های پوستی هستند یا مثلاً اگر شما یک بیماری نقص ایمنی داشته باشید، برخی از هاگ‌ها که معمولاً بی‌خطر هستند می‌توانند در ریه‌های شما رسوب کرده و مشکل ایجاد کنند. اما بیشتر قارچ‌ها در دمای بدن ما رشد نمی‌کنند. اکثر آنها دمای پایین‌تر را ترجیح می‌دهند.

برخی از آزمایش‌ها نشان می‌دهند که با گرم‌تر شدن جهان، قارچ‌ها احتمالاً می‌توانند با دمای بالا‌تر سازگار شوند. می‌توان تصور کرد که اگر دمای مطلوب قارچ‌ها به دمای بدن ما نزدیک شود، عفونت‌های قارچی هم مشکل‌ساز شوند.

در این سریال، قارچ از طریق گزش منتشر می‌شود نه هاگ. شیوه‌ی گسترش به این صورت نیست درست است؟

اگر بازی را انجام دهید، می‌بینید که هاگ ها در گسترش عفونت نقش دارند. اما نه، قارچ از طریق نیش پخش نمی‌شود. به عنوان یک قاعده: در سراسر قلمروی قارچ‌ها، انتقال از یک مکان به مکان دیگر یا از یک میزبان به میزبان دیگر توسط هاگ‌ها ​​انجام می‌شود.

من از طرفداران پر و پا قرص قارچ‌ها هستم. آنها گیاهان را تجزیه می‌کنند، برخی از آنها خاصیت روانگردانی دارند و البته خوشمزه هم هستند. آیا این بی‌انصافی نیست که کوردیسپس شخصیت شرور نمایش است؟

خیلی خوب است که بالاخره قارچ‌ها محبوب شده‌اند. امیدوارم این سریال به طور کلی علاقه به قارچ‌ها را برانگیزد زیرا آنها موجودات فوق‌العاده جذابی هستند. آنها از آن چیزی که مردم فکر می‌کنند مهم‌تر هستند.

در سریال، آنها تقریباً شرور هستند، و به طور کلی ما انگل‌ها را اینگونه درک می‌کنیم، زیرا آنها ما را بیمار می‌کنند. اما در طبیعت، آنها درواقع فوق‌‌العاده مهم هستند درست مانند همه‌ی موجودات.

آنها همه چیز را تحت کنترل دارند. به عنوان مثال، اگر مورچه‌ها توسط انگل‌های خاصی – نه فقط افیوکوردیسپس، بلکه هر چیز دیگری که آنها را بیمار می‌کند – گرفتار نمی‌شدند – تعداد آنها از کنترل خارج می‌شد. ازدیاد جمعیت در گونه‌های خاص ممکن است رخ دهد. حذف انگلی مانند این قارچ می‌تواند معادل حذف یک شکارچی از یک اکوسیستم عمل کند و در نتیجه منجر به کاهش تنوع زیستی شود.

به طور کلی قارچ‌ها چقدر رایج هستند؟

نمی‌خواهم شما را بترسانم، اما در هر نفسی که می‌کشید، هاگ‌های زیادی وجود دارد. بیشتر آنها برای ما خطرناک نیستند – بیشتر هاگ‌هایی که در حال حاضر تنفس می‌کنید بی‌خطر هستند یا قارچ‌هایی هستند که نمی‌دانند چگونه با بدن ما رفتار کنند بنابراین شما حتی متوجه‌شان هم نخواهید شد. اما بله آنها همه جا حضور دارند.

منبع: vox