بحث انسان‌های اولیه سالیان سال است که کنجکاوی بی‌پایان انسان امروزی را برانگیخته است. هرچه بیشتر در مورد نیاکان خود اطلاعات به‌دست می‌آوریم، با سؤالات عجیب و بی‌پاسخ بیشتری مواجه می‌شویم. بنابر اکتشافات دانشمندان، گونه‌های مختلفی از انسان اولیه در نقاط مختلف کره زمین زیسته‌اند که برخی آثار آن‌ها را در موزه‌های ایران هم می‌توانیم تماشا کنیم.
اگر به‌دنبال این هستید که با زبانی ساده گونه‌های مختلف انسان اولیه را بشناسید، جای درستی آمده‌اید. در این مطلب از لست سکند قرار است که قبل از شرح دادن یکی از آخرین و مهم‌ترین اخبار اکتشافات انسان اولیه، به مهم‌ترین گونه‌های انسان نخستین نگاهی بیندازیم.
انسان های اولیه چگونه بودند؟
برای پاسخ به این سؤال، بهتر است مشخص کنیم در مورد کدام‌یک از گونه‌های انسان اولیه صحبت می‌کنیم؟ بدیهی است که تکامل در طول تاریخ موجب شده انسان اولیه، هم از لحاظ رفتاری و هم از لحاظ ظاهری به انسان امروزی شبیه‌تر شود. اما از طریق یک سری تفاوت‌های جزئی می‌توانیم جمجمه انسان اولیه را از جمجمه انسان خردمند امروزی تشخیص دهیم؛ برای مثال، جمجمه انسان های اولیه نسبت به جمجمه انسان امروزی، کشیده‌تر است و این فقط یکی از تفاوت‌های آن‌هاست.
باستان‌شناسان بسیاری هستند که در مورد چگونگی تعامل گونه‌های مختلف انسان های نخستین با یکدیگر اختلاف دارند. همچنین این اختلاف مربوط به گونه‌های مختلف آن‌ها در دوران پیش از تاریخ نیز هست. با این حال، دیرینه‌شناسان با بررسی فسیل انواع گونه‌های انسان ماقبل تاریخ به اطلاعات مفیدی دست یافته‌اند.
گونه‌های مختلف انسان اولیه
تاکنون گونه‌های متعددی از انسان های نخستین شناخته شده است که برخی از آن‌ها در روند تکامل منقرض شده و برخی باقی مانده‌اند. با این حال ما فقط عکس انسان اولیه‌ای را در ذهن داریم که در رسانه دیده‌ایم. دسته‌بندی‌های قدیمی بسیاری در مورد قدیمی‌ترین انسان‌های اولیه وجود دارند که از میان آن‌ها ما به جدیدترین طبقه‌بندی آن، یعنی انسان راست قامت می‌پردازیم.
مهم‌ترین گونه‌های انسان اولیه را در ادامه توضیح می‌دهیم که با نامشان آشنا شوید. البته شاید همین ابتدا برایتان این سؤال پیش آمده باشد که انسان های اولیه چه غذایی می‌خوردند که در لینک زیر می‌توانید درباره‌اش بخوانید.
انسان راست قامت
اولین فسیل انسان راست قامت در سال 1891 کشف شد که حاکی از کم‌رنگ‌تر شدن شباهت انسان با میمون‌ها بود. کشف بعدی این فسیل در شمال چین بود و به انسانی تعلق داشت که دارای جمجمه‌ای بزرگ‌تر و زندگی جمعی بود. در کنار این اکتشافات، ابزارهای ساخته شده از سنگ کوارتز، استخوان و چوب نیز یافته شد که شواهدی بر توانایی این گونه از انسان‌ها برای شکار به شمار می‌رفت.
علاوه بر آن آثار، استفاده از آتش نیز در بین این گونه دیده شد. دیرینه شناسان احتمال می‌دهند که انسان راست قامت در غار زندگی می‌کرده است. از مهم‌ترین گونه‌های انسان راست قامت می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
انسان نئاندرتال
انسان‌های نئاندرتال نزدیک‌ترین خویشاوندان باستانی انسان‌های امروزی هستند. تحقیقات هنوز مشخص نکرده‌اند که آیا انسان های نئاندرتال و انسان های خردمند نیاکان مشترک داشته‌اند یا خیر. شواهد نشان می‌دهد که انسان‌های نئاندرتال با اجداد ما در یک دوره همزمان بوده‌اند؛ زیرا گروهی از انسان‌های امروزی دارای حدود دو درصد از ژن انسان های نئاندرتال هستند.
دوره پیشرفت این گونه از انسان های نخستین، بسیار طولانی بوده است. قدیمی‌ترین فسیل‌های آن‌ها مربوط به حدود 430000 سال پیش است و مشهورترین آن‌ها در 130000 تا 40000 سال پیش زندگی می‌کرده‌اند. از جالب‌ترین ویژگی‌های آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- بر اساس برخی از فرضیهها و اکتشافات در شمال عراق، این احتمال می‌رود که نئاندرتال‌ها مردگان خود را دفن می‌کردند.
- آن‌ها هنرمندانی بودند که بر دیوار غارها نقاشی می‌کشیدند. در برخی از این نقاشی‌ها تصاویر گذاشتن گل روی مردگان وجود دارد.
- به غیر از انسان خردمند، نئاندرتال‌ها تنها گونه‌ای بودند که در استفاده از آتش مهارت بسیاری داشتند. آن‌ها با آتش زدن برخی از مواد چسبنده طبیعی سنگ و چوب را به هم می‌چسباندند یا با آتش غذا درست می‌کردند.
- انسان های نخستین نئاندرتال در شکار مهارت داشتند. این گونه به صورت دسته‌جمعی به حیوانات بزرگ حمله می‌کردند و با استفاده از ابزار شکار آن‌ها را از پای در می‌آورند.
- دلیل انقراض نئاندرتال‌ها نامشخص است، اما پژوهشگران در سال 2018 دریافتند که همزمان با ناپدید شدن ابزار این گروه، یک دوره سرمای شدید و خشک در اروپا حاکم بوده که ممکن است دلیل انقراض این‌گونه از انسان های نخستین باشد.
انسان خردمند
بقایای انسان خردمند برای اولین‌بار در اروپا کشف شد. از تغییرات ویژگی‌های ظاهری آن، می‌توانیم به کوتاه شدن آرواره‌ها، به‌وجود آمدن چانه و گردتر شدن جمجمه اشاره کنیم. انسان های خردمند نیاکان انسان امروزی هستند که شروع به ساخت ابزار کوچک‌تر و پیچیده‌تری مثل تیر و کمان، قلاب ماهیگیری، سوزن و غیره کردند. پس از مدتی، انسان به جای گشتن دنبال غذا و شکار، شروع به کشاورزی، پرورش دام و تشکیل تمدن کرد.
تکامل انسان خردمند و کشف مهم در آفریقا
تاکنون گونه‌های مختلف انسان راست قامت (که خود ما نیز در این دسته هستیم) را برای شما شرح دادیم. ممکن است این سؤال برای شما پیش آمده باشد که انسان خردمند چگونه به جایی که هست رسیده است؟ مغزش چگونه رشد کرد تا کارهایی هوشمندانه را انجام دهد؟ پاسخ این سؤال ممکن است در آفریقای جنوبی باشد. قاره آفریقا اکتشافات باستانی مهم بسیاری را از آن خود کرده است که در این مطلب قرار است به یکی از مهم‌ترین آن‌ها بپردازیم.
انسان اولیه و غار دریمولن در آفریقا
غار دریمولن در آفریقا، اطلاعات بسیار زیادی را در مورد اینکه انسان های اولیه چگونه بودند، در اختیار ما قرار می‌دهد. این غار نخستین بار در سال 1992 کشف شد. این پایگاه باستان‌شناسی بی‌شک غنی‌ترین منبع در مورد انسان های نخستین است. میلیون‌ها سال پیش اجداد ما انسان‌ها به دیوارهای سنگی این غار پناه می‌آوردند یا به‌صورت اتفاقی در آن می‌افتادند یا توسط شکارچیان به درون آن کشیده شده و می‌مردند.
زندگی گونه‌های مختلف جانوران و انسان‌ها باعث متلاشی شدن اسکلت‌های درون این غار می‌شد. این بقایا به مرور زمان در خاک مدفون شدند و امروز یکی از بهترین منابع ما برای یافتن اطلاعات درباره گذشتگانمان هستند. تاکنون در کشور ما نیز غارهای متعددی پیدا شده که در آن‌ها آثار انسان‌های اولیه وجود داشته است، از میان آن‌ها می‌توانیم به غار کلدر در استان خرم آباد اشاره کنیم.
اکتشافی که تاریخ زندگی انسان را دگرگون کرد
در اکتشافی که در سال 2015 در غار دریمولن اتفاق افتاد، مشخص شد که تاریخ بشر خیلی هم شفاف نیست و نقاط پنهان فراوانی دارد. به نظر می‌رسد انسان راست قامت روند تکاملی را برای مدتی طولانی طی کرده است.
جسی مارتین و آنجلینا لیس دانشجویان دانشگاه لا تروبه، در این غار تکه‌های استخوانی را از چیزی که شبیه به کودک است جدا کردند، آن‌ها ابتدا فکر می‌کردند این جسد یک بابون (نوعی میمون) است، اما با بررسی بیشتر دریافتند که این جمجمه بیشتر از آن که شبیه جمجمه یک بابون باشد، شبیه جمجمه یک انسان است. با سر هم کردن قطعات مختلف استخوان‌ها، کاملاً متقاعد شدند که جمجمه متعلق به انسان‌های نخستین است. حالا آن‌ها یک جمجمه انسان اولیه داشتند، اما نمی‌دانستند مربوط به کدام گونه است.
راز جمجمه کشف شده چه بود
پژوهشگران با بررسی بیشتر ویژگی‌های جمجمه‌ی کشف شده، مثل شکل دندان و اندازه مغز به این نتیجه رسیدند که جمجمه مربوط به یک کودک دو الی سه ساله از گونه انسان اولیه راست قامت است. این موضوع به نظر غیر ممکن بود، زیرا باستان‌شناسان مدت‌ها بر این باور بودند که این گونه از شرق آفریقا یا همان آسیا به سایر نقاط راه یافته و گردش در زمین از کارهای هوشمندانه انسان راست قامت به شمار می‌رود. اما با این اکتشاف مشخص شد که انسان راست قامت همزمان با گونه‌های قبل از خود می‌زیسته است.
شکل ظاهری جمجمه
قدمت این جمجمه تنها بخشی از پیچیدگی مطالعات آن را رقم زد. شکل ظاهری آن نیز مانند جمجمه انسان امروزی نبود. این موضوع باعث تعجب و درگیری بیشتر ذهن کارشناسان شد. باستان‌شناسان عقیده دارند که این اختلاف ظاهر شاید به‌دلیل دگرگونی‌های محیطی رخ داده باشد.
نتیجه گیری نهایی از این اکتشاف
این اکتشاف به بیش از ۱۰۰.۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد و با توجه به مطالعات انجام گرفته، احتمالاً سه نوع انسان اولیه با هم در یک زمان زندگی می‌کرده‌اند. همچنین گفته می‌شود که انسان راست قامت به‌دلیل ظرفیت بیشتر سازگاری با محیط، نسلش ادامه پیدا کرده است. این موضوع باعث شد تمام داستان‌های مربوط به انسان اولیه از ابتدا نوشته شود.
نقطه‌ای که بتوان با جرئت گفت انسان راست قامت و همچنین انسان حال حاضر از آن نشأت گرفته‌اند، هنوز به اندازه کافی شفاف و روشن نیست و دانشمندان و باستان‌شناسان به‌عنوان نقطه‌ای تاریک از این منشأ یاد می‌کنند؛ ولی در هر حال یافته‌هایی مثل یافته‌های این غار توانسته است نشانه‌هایی حیاتی را روشن و مطالعات آینده را آسان‌تر کند. در واقع اگر این جمجمه یافت نمی‌شد، تاریخ وجود انسان راست قامت به اشتباه تخمین زده می‌شد و حتی شاید مسیر مطالعات منحرف می‌شد. ممکن است هرگز معلوم نشود که آیا سه انسان اولیه در یک چارچوب ژنتیکی قرار می‌گیرند یا خیر، ولی مطمئناً این تحقیق توانسته بخشی از نقاط تاریک را روشن کند.
سخن آخر
هوش سرشار و پیشرفت روزافزون انسان‌ها این سؤال را برای همه ما پیش آورده است که نقطه آغاز این موجود کاریزماتیک کجاست؟ حتماً بارها با دیدن عکس انسان اولیه در مورد چگونگی بقای آن در مقابل اقتدار طبیعت شگفت‌زده شده‌اید. پاسخ به این سؤالات و رویارویی با این شگفتی‌ها، انگیزه باستان شناسان جهان است. اکتشافی که در این متن به آن اشاره کردیم، یکی مهم‌ترین مواردی است که ما را یک گام به حل معمای انسان اولیه نزدیک‌تر می‌کند.
تألیف: تیم نویسندگان لست سکند