صلح، از آغاز تمدن به یکی از آرزوهای دست نیافتنی بشر تبدیل شده است. برای این واژه زیبا، تعاریف مختلفی وجود دارد که یکی از اصلی‌ترین آنها این‌طور صلح را تعریف می‌کند: صلح یعنی انسان بتواند در چیزی که با دیگری توافق ندارند، بدون خشونت و کار گروهی، آن را بر طرف کند.
امروزه علاوه بر این، ده‌ها تعاریف دیگر از صلح گفته شده است و سازمان‌های صلح متعددی در جهان فعالیت می‌کنند، اما کماکان جنگ و درگیری‌های زیادی در جهان وجود دارد. در این مقاله قرار است در مورد این که نماد صلح چیست و چه سمبل‌هایی به عنوان نماد صلح شناخته می‌شوند، صحبت کنیم، پس همراه لست سکند باشید.
سه خط و دایره
به علامتی که در تصویر زیر درج شده است، نگاهی بیندازید. مطمئنا برای شما آشنا خواهد بود و بارها آن را در رسانه‌‌ها یا جاهای مختلف دیده‌اید، اما شاید با فلسفه آن آشنایی نداشته باشید. نماد سه خط و دایره در سراسر جهان فقط یک پیام دارد و آن صلح است. در واقع نسبت به همه نمادهایی که در این مطلب می‌گوییم، شناخته شده‌ترین سمبل صلح در جهان است، به همین دلیل به عنوان علامت صلح جهانی در تمام دنیا، با هر عقیده سیاسی و نظامی استفاده می‌شود.
نخستین باری که این نماد به عنوان سمبلی از صلح شناخته شد، به سال 1958 بازمی‌گردد. زمانی که هزاران بریتانیایی در میدان ترافالگار، واقع در مرکز لندن گرد هم آمدند و خواهان ممنوعیت استفاده از صلاح‌های هسته‌ای شدند.
پس از رویداد ترافالگار، توجه بیشتری به آن نماد 3 خط و دایره جلب شد و در سال 1960 نیز توسط آمریکایی‌هایی که مخالف جنگ آمریکا و ویتنام بودند، استفاده شد. این نماد برگرفته از حروف آغازین دو کلمه Nuclear Disarmament، به معنای خلع سلاح‌های هسته‌ای است. البته این سمبل امروزه به تمامی ابعاد صلح و دوستی تعمیم یافته است و تنها به جنگ‌های هسته‌ای اشاره ندارد.
شاخه زیتون
آیا می‌دانستید کدام درخت نماد صلح است؟ درخت زیتون به عنوان نماد صلح شناخته می‌شود. شاخه زیتون یا گاهی درخت زیتون به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سمبل‌های صلح در جهان شناخته می‌شود. قدمت و زادگاه این سمبل به 5 قرن پیش از میلاد مسیح و کشور یونان باستان بازمی‌گردد. زیتون در یونان باستان نماد برکت بود و عاملی که سبب می‌شد، ارواح شیاطین از آدمی‌زاد دور باشد. همچنین زیتون یکی از شناسه‌های ایرنه (Eirene)، الهه صلح در یونان باستان است. در اساطیر یونانی شخصیتی به نام آتنا وجود دارد که به عنوان خدای خرد شناخته می‌شود. بر اساس روایات، آتنا به مردم آتن درخت زیتون را هدیه می‌دهد و مردمان آتن به نشان تشکر از آتنا نام شهر خود را آتن می‌گذارند.
یکی از دلایلی که درخت زیتون به عنوان نماد صلح شناخته می‌شود، این است که درخت زیتون تا هنگامی که میوه دهد، نیازمند زمان و مراقبت نسبتا طولانی است که این امر سبب شده تا از زیتون به عنوان ثمره‌ای یاد شود که برای حاصل شدنش، آدم‌ها باید صبر و آرامش داشته باشند. امروزه شاخه زیتون در اکثر سازمان‌های مرتبط با صلح، مانند سازمان ملل متحد، شورای جهانی صلح یا UNICEF دیده می‌شود.
کبوتر
همانند شاخه زیتون، کبوتر نیز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سبمل‌های صلح شناخته می‌شود و از زمان‌های بسیار دور، در تمامی فرهنگ‌ها کاربرد داشته و به عنوان نماد صلح به کار می‌رفته است. مثلا در ژاپن پرنده‌ای که حامل شمشیر است، نوید پایان جنگ و صلح را می‌دهد یا در اسطوره‌شناسی یونان باستان، کبوتر را به معنای عشق و تجدید حیات می‌پنداشتند. حتی در مسیحیت نیز این طور اشاره شده است که حضرت نوح هنگامی که شدت طوفان کاهش یافت، کبوتری را فرستاد تا از وضعیت خشکی‌ها برایش خبر بیاورد. پرنده پس از بازگشت به سوی حضرت نوح، شاخه‌ای از زیتون بر نوک داشت که بیانگر پایان طوفان بزرگ و بازگشت حیات به خشکی‌ها بود. به استناد این داستان، مسیحیان پرنده را سمبلی که حامل بخشش خداوند است، می‌شناسند.
رنگ سفید
یکی از شناخته شده‌ترین نمادهای صلح در جهان رنگ سفید است که به معنای صلح، دوستی و تسلیم شدن است، برای مثال میتوان آن را در نوار سفید پرچم ایران یا پرچم سفید رنگی که به نشانه صلح در جنگ به اهتزاز در می‌آید، مشاهده کرد. به طور کلی رنگ سفید از دیدگاه روانشناسی بیانگر آرامش، خلوص، پاکی، مظلومیت، صلح و دوستی است. رنگ سفید به قدری شناخته شده است که حتی کودکان در بازی‌های خود از آن به عنوان نماد صلح استفاده می‌کنند.
گل خشاش سفید
اگر سفید را رنگ صلح، کبوتر را حیوان صلح و زیتون را میوه صلح بدانیم، شکوفه خشخاش سفید (White Poppy) نیز گل صلح است. در سال 1933، زمانی که ترس بسیاری از جنگ در اروپا غالب شده بود، حزبی از زنان صلح‌طلب و ضد جنگ شروع به توزیع گل خشخاش سفید در مزار کشتگان جنگ جهانی اول کردند. آنهم زمانی که لژیون سلطنتی انگلیس آماده بزرگداشت این شهدا با گل‌های خشخاش قرمز بودند. این فرقه مشکلی با خشخاش‌های قرمز رنگ نداشتند و جایگزین کردن آن به این دلیل بود که خشخاش‌های سفید می‌توانند نمادی برای صلح و نبود خونریزی باشند.
در سال 1934 اتحادیه تازه تاسیس PPU (اتحادیه تعهد به صلح) که بزرگ‌ترین سازمان صلح‌جوی بریتانیا در زمان جنگ محسوب می‌شد، به این جنبش پیوست و با پخش دسته گل‌های خشخاش سفید، آن را به عنوان تعهدی به صلح و جلوگیری از رخداد جنگ، نماد صلح دانست. بالاخره در سال 1980 اتحادیه تعهد به صلح پخش گل‌های خشخاش سفید را به در مزار شهیدان جنگی و بدون هیچگونه تشریفات نظامی مطرح کرد.
درنای کاغذی
شاید نمی‌دانستید که درنای کاغذی نیز یکی از نمادهای صلح محسوب می‌شود که داستان آن از ژاپن شروع می‌شود. طی حمله اتمی آمریکا به هیروشیمای ژاپن، تقریبا نیمی از ساکنین این شهر جان باختند. در این میان، کودکی به نام ساداکو ساساکی در خانه‌ای که 1.6 کیلومتر با محل برخورد بمب فاصله داشت، از شدت موج انفجار به بیرون از پنجره خانه‌اش پرت می‌شود، اما زنده می‌ماند. داستان برای ساساکی امیدوار کننده به نظر می‌رسید تا این که مشخص شد، به دلیل ورود تشعشعات بمب به بدن ساداکو، این دختر بچه 2 ساله دچار سرطان خون و بیماری لوسمی شده است. او تا چند سال پس از تشخیص این بیماری به زندگی عادی خود ادامه داد تا اینکه در سن 12 سالگی به دلیل وخیم شدن وضعیتش به بیمارستان منتقل شد.
در بیمارستان یکی از دوستان ساداکو افسانه‌ای ژاپنی را تعریف می‌کند که اگر هر آدمی 1000 درنای کاغذی بسازد، بیماری‌اش درمان خواهد شد. ساداکو ساساکی این داستان را به فال نیک می‌گیرد و در آخرین روزهای زندگی‌اش مشغول به ساخت درنای کاغذی می‌شود و پیش از مرگش 644 درنا می‌سازد. پس از این داستان تاثیرگذار، افسانه 1000 درنای کاغذی به عنوان امیدی برای شفای بیماران استفاده شد و به عنوان سمبلی از صلح نیز در ژاپن شناخته شد، اما امروزه درنای کاغذی بیشتر به عنوان نماد صلح در تمام جهان استفاده می‌شود تا افسانه‌ای برای شفای بیماران.
نشان صلح فرهنگی
تا اینجا تمام سمبل‌هایی که بررسی کردیم، تنها به صلح و پایان جنگ اشاره دارد، اما جنگ همواره با نابودی بسیاری از میراث فرهنگی بشر توام است که معمولا از روی غفلت انجام می‌شود. نیکلاس روریچ (Nicholas Roerich) نقاش و فیلسوف روسی آثار فرهنگی هر کشور را یک گنجینه جهانی می‌دانست، به همین خاطر پیمانی به نام پیمان روریچ تنظیم کرد که به عنوان نماد صلح برای آثار باستانی در نظر گرفته شود. بر طبق این پیمان که با نام صلح فرهنگی (Pax Cultura) شناخته می‌شود، تمامی موزه‌ها، بناهای تاریخی و آثار باستانی در زمان جنگ باید محافظت شوند و حتی پرسنل آنها نیز بی‌طرف تلقی می‌شوند. نماد صلح روریچ یک دایره با سه نقطه در مرکز آن است؛ به این معنی که اگر دایره را به عنوان فرهنگ درنظر بگیریم، سه نقطه آن یعنی هنر، علم و مذهب به عنوان بیشترین فعالیت‌های بشری تعریف می‌شوند.
نماد صلح در ایران
تا اینجا در مورد این که چه نمادهایی به عنوان نماد صلح در جهان در نظر گرفته می‌شوند صحبت کردیم. اما آیا در ایران نیز سمبلی به عنوان نماد صلح وجود دارد؟ در بسیاری از منابع موثق منشور کوروش را به عنوان قدیمی‌ترین بیانیه حقوق بشر و منشور صلح معرفی می‌کنند. این منشور در واقع سخنان کوروش بزرگ، اولین پادشاه هخامنشی است که بدون جنگ و خونریزی بابل را فتح کرد. اهمیت منشور صلح کوروش به قدری است که در دوران مدرن امروزی، ترجمه متن این منشور به 6 زبان رسمی در سازمان ملل متحد در نیویورک آمریکا وجود دارد.
این که چرا فتح یک شهر بدون جنگ، تا این اندازه اهمیت پیدا کرده است را باید در نوع فتح شهرها توسط پادشاهان هم عصر کوروش جستجو کنیم. در آن دوران، تمامی پادشاهان، هنگام فتح یک شهر، با جنگ و خونریزی تمامی دارایی‌های مردم را غصب می‌کردند، به غارت و چپاول می‌پرداختند و شهر پر از آشوب و هرج و مرج می‌شد، اما کوروش بدون ریختن خونی، بابل را در صلح فتح کرد.
مشاهده تندیس “منشور کوروش” در لس آنجلس آمریکا
روز جهانی صلح
هر سال در 21 سپتامبر (31 شهریور) زنگ صلح در مقر سازمان ملل متحد واقع در نیویورک به امید برقراری صلح نواخته می‌شود. چنین روزی هر ساله از 1982 برگزار می‌شود و چنان شناخته شده و بااهمیت است که اکثرا در مناطق جنگی به یک آتش‌بس موقت هم منجر شود. جالب این که نظامیان به کمک‌های انسان دوستانه می‌پردازند. همچنین در روز جهانی صلح یک شعار جدید هم انتخاب می‌شود که شعار سال 2021 این بوده است: بهبود بهتر برای جهانی برابرتر و پایدارتر. جالب است بدانید زنگ صلح از جمع‌آوری سکه‌هایی که کودکان سراسر جهان بجز آفریقا به سازمان ملل متحد اهدا کرده‌اند، ساخته شده.
دلیل تعدد نمادهای صلح چیست؟
سمبل‌های متعددی برای نماد صلح به کار گرفته شده است، زیتون را درخت نماد صلح در نظر می‌گیرند و کبوتر را پرنده صلح و بخشش از طرف خداوند. اما هدف از این کار، عدم تفاهم و توافق بین کشورها و فرهنگ‌ها نیست. چرا که بعضی از نمادها از دل یک فرهنگ برمی‌خیزد، مثل درنای کاغذی. اما اگر از موضوع فرهنگ‌های مختلف چشم‌پوشی کنیم، یکی از مهم‌ترین دلایل متعدد بودن نمادهای صلح این است که این واژه در رویدادهای تاریخی یا زمان‌های مختلف و شرایط متفاوت ایجاد شده، مثلا در یک دوره، نمادی بوده که در یک کمپین ضدهسته‌ای استفاده می‌شده است یا زمانی در جنگ جهانی اول، هنگامی که چندین کشور درگیر جنگی بزرگ بوده‌اند. بنابراین در شرایط مختلف یک مورد جدید به نمادهای صلح اضافه شده است.
کلام آخر
اگر جنگ یادآور کشتار و خونریزی است، در مقابل صلح یادآور آرامش، دوستی، همدلی، مهربانی، برابری و برادری است. در تمام اعصار همواره صلح یک “آرمان جهانی” تعریف شده و مردم در زمان‌ها و شرایط مختلف، برای نشان دادن صلح از یک نماد استفاده کرده‌اند که با وجود تفاوت در شکل ظاهری، اما همگی یک معنای واحد دارند. از بین تمامی سمبل‌ها، سه خط و یک دایره به عنوان علامت صلح جهانی انتخاب شده است.
تالیف: تیم نویسندگان لست سکند